Zaak over doodgevallen Miguel (5) schokt Brazilië: ‘Typisch voorbeeld van structureel racisme’

Tot de begrafenis van haar zoon Miguel (5) had Mirtes de Souza niet naar de videobeelden durven kijken. Ze waren belangrijk bewijsmateriaal in de zaak tegen haar opdrachtgeefster Sari Côrte Real. Op de beelden is te zien hoe Sari Miguel in de lift van het appartementencomplex waar ze woont laat, en op de bovenste knop drukt. De negende verdieping.

Miguel zal op de negende verdieping aankomen en buiten op een muur zijn evenwicht verliezen en 35 meter naar beneden vallen. Zijn moeder, dan al gewaarschuwd door omwonenden, vindt hem beneden. Ze gaat in allerijl met haar oogappel naar het ziekenhuis, maar het is al te laat. Miguel is niet meer te redden.

Een vrolijke jongen van vijf die dit jaar in november 7 geworden zou zijn, met grote stralende ogen. De Souza: “Hij was gek van voetbal en wilde voetballer worden of politieagent.” Zijn speelgoed heeft ze als herinnering bewaard in het appartementje dat ze in een arme wijk van de noordoostelijke stad Recife nu alleen nog met haar moeder deelt.

Fatale dag

Het is die fatale dag 2 juni 2020. De coronacrisis is in Brazilië bijna drie maanden oud. Mirtes de Souza (34) werkt als schoonmaakster in het appartement van Sari Côrte Real en haar man Sérgio in Recife. Hoewel haar beroep niet als essentieel is aangemerkt en veel andere opdrachtgevers de werksters thuis laten blijven en doorbetalen, verplichten de Côrtes Reals Mirtes om te blijven komen.

Miguels school is wegens corona dicht, maar ze heeft toestemming hem mee naar haar werk te nemen. De verhoudingen waren toen goed: “Er was absoluut wederzijds vertrouwen dat we onze kinderen aan elkaar konden overlaten. En zij liet sieraden en geld gewoon open en bloot liggen. Ze wist dat ik er niet aan zou komen,” herinnert De Souza zich pratend aan de telefoon.

Maar de noodlottige val van Miguel maakt daar een abrupt einde aan. Op die tweede juni gaat Mirtes de Souza naar buiten om de honden van haar opdrachtgevers uit te laten. Sari Côrte Real is in het appartement aanwezig en een manicure behandelt haar nagels. Miguel wil naar zijn moeder, maar die is even weg met de honden. Hij zal moeten wachten. Dat accepteert het jongetje kennelijk niet en dan besluit Côrte Real om hem maar zelf op zoek naar zijn moeder te laten gaan. Ze doet de liftdeur open, het jongetje stapt naar binnen, zo tonen de videobeelden, en zal enkele minuten later naar beneden vallen.

Dood door schuld

Het Openbaar Ministerie legt Sari Côrte Real dood door schuld ten laste. Ze heeft Miguel, die nog maar een kleuter was, alleen gelaten in de lift en hem daarmee in gevaar gebracht. De dag dat Miguel wordt gevonden, wordt ze gearresteerd. Met de betaling van een borgsom van ruim 3000 euro kan Sari Côrte Real haar proces buiten de gevangenis afwachten. Als ze schuldig wordt bevonden, kan ze tussen vier en twaalf jaar gevangenisstraf krijgen.

Ze is sindsdien het slachtoffer van lynching in de sociale media en heeft geen leven meer, schrijven haar advocaten in de Braziliaanse media. Miguel omschrijven ze als een lastig jongetje dat haar met zijn gezeur om zijn moeder tot wanhoop gedreven had, voordat ze die liftdeur opendeed.

“Maar als het omgekeerde was gebeurd en een van haar kinderen door mijn nalatigheid om het leven was gekomen, was ik meteen in de gevangenis beland”, constateert Mirtes de Souza bitter. Het is het verschil tussen een rijke witte burgemeestersvrouw in een chique buurt van Recife, die zich een werkster en een manicure aan huis kan veroorloven, en een arme zwarte vrouw die met schoonmaakbaantjes de eindjes aan elkaar moet knopen.

Demonstraties in meerdere steden

De raderen van justitie draaien traag en het proces verkeert na ruim een jaar nog steeds in de fase van het verzamelen van bewijsmateriaal. Maar Mirtes de Souza heeft in de zaak haar tanden gezet. Ze zal alles in het werk stellen om gerechtigheid voor haar enige kind te laten geschieden. Ze is rechten gaan studeren – “ik heb al één semester afgerond” – en werkt nu behalve als schoonmaakster ook voor twee ngo’s die zich inzetten voor zwarte vrouwen.

Aan talloze media heeft ze haar relaas verteld en ze is in Brazilië dusdanig bekend geworden dat er rond de eerste sterfdag van Miguel, 2 juni 2021, in meerdere steden demonstraties werden gehouden om justitie op te roepen vaart achter de zaak te zetten.

Structureel racisme

Volgens Wania Sant’Anna, verbonden aan het Braziliaans Instituut voor Sociale en Economische Analyse (Ibase) en lid van de Zwarte Coalitie voor Rechten, is de zaak van Mirtes de Souza en haar zoon Miguel een typisch voorbeeld van het structurele racisme, dat zich in Brazilië nog steeds manifesteert.

In de digitale krant Nexo bekritiseerde ze het feit dat de Côrtes Reals Mirtes de Souza ondanks de coronacrisis toch lieten komen werken en haar zo dwongen om haar zoontje mee te nemen: “Dat ze niet doorhebben dat ze het even zonder werkster moeten stellen en een andere oplossing moeten zoeken. Daarnaast was er ook nog een manicure. De hogere middenklasse in Brazilië weet niet hoe ze een wc moet schoonmaken en de pandemie laat ons dit zien.”