Van ‘omvolking’ tot een ‘Frans Guantanamo’: maakt Frankrijk een ruk naar rechts?

Nu de laatste uitdagers van president Macron bekend zijn, tekent de verschuiving in het Franse politieke landschap zich af: meer Fransen lijken op rechts te gaan stemmen, en ook inhoudelijk verrechtst de Franse politiek.

Zemmour, Zemmour, Zemmour, Zemmour. In de aanloop naar de Franse presidentsverkiezingen gaat het vooralsnog vooral over één man: Éric Zemmour, de nieuwste ster aan het radicaal-rechtse politieke firmament in Frankrijk. Zijn doel: Frankrijk redden, nu het nog kan.

Volgens de 63-jarige Zemmour, de zoon van Algerijnse Joden die tijdens de onafhankelijkheidsoorlog naar Frankrijk vertrokken, dreigt de Franse identiteit ten onder te gaan aan migratie en progressieve ideeën. Hij gelooft in het idee van ‘omvolking’: (linkse) elites zouden moslims naar Europa halen om de westerse cultuur om zeep te helpen. De moderne, ‘gefeminiseerde’ Franse man vindt hij maar slappe hap. En vrouwen? Die zijn er vooral voor de kinderen.

Zemmour schetst graag een nostalgisch beeld van de Franse geschiedenis. Zijn ideaal: het katholieke, witte Frankrijk van de jaren vijftig en zestig. Van generaal De Gaulle. Bij de officiële aankondiging van zijn kandidatuur – een tien minuten durend filmpje vol verwijzingen naar heden en verleden – sprak Zemmour in een ouderwetse microfoon, het type dat De Gaulle tijdens de oorlog gebruikte bij zijn toespraken vanuit Londen.

Tekst loopt door onder de video

Vaker wel dan niet op de voorpagina

Als journalist en essayist weet Zemmour precies hoe beeldvorming werkt. Hij weet de media te vinden, en niet onbelangrijk: de media vinden hem. Het conservatieve magazine Valeurs Actuelles plaatste Zemmour in de eerste negen maanden van 2021 vijf keer op de voorpagina – vaker wel dan niet. In september werd hij 139 keer per dag genoemd in de Franse media, turfde onderzoeksbureau Acrimed.

Niet zonder resultaat. Rond Zemmour ontstond een hype. De afgelopen maanden schoot hij omhoog in de peilingen. Hij ging zelfs voorbij Marine Le Pen, zijn belangrijkste rivaal op de uiterste rechterflank. Vergeleken bij Zemmour lijkt zij de nuance zelve, al komt dat ook doordat ze zich de afgelopen jaren gematigder heeft willen opstellen. Acceptabel voor de gemiddelde Fransman, Présidentiable.

Uiteindelijk klom Zemmour naar een tweede plek in de peilingen, achter president Macron. Die plek is van groot belang in de verkiezingsstrijd: de twee winnaars van de eerste stemronde nemen het in de tweede ronde tegen elkaar op. Beide rondes staan gepland voor april.

Een land in verval

De verkiezingen draaien nu om andere onderwerpen dan in 2017, zegt Niek Pas, kenner van de moderne Franse geschiedenis. Vier jaar geleden ging het vooral over werkloosheid, overheidsfinanciën en Europa. Nu zijn veiligheid en migratie de belangrijkste thema’s. “Rechtse thema’s bij uitstek.”

Volgens de Franse politicoloog Gérard Grunberg heeft Zemmours opkomst te maken met het Franse zelfbeeld. Bij een deel van de Fransen leeft het idee van een land in verval. “Wereldmacht Frankrijk verandert volgens hen in een kleinere speler,” zegt hij tegen Politico. “In landen waar het idee leeft dat het goed gaat, gaan inwoners beter om met migratie.”

Tekst loop door onder de foto

Tegelijkertijd is er de ineenstorting op links. Bij elkaar opgeteld zijn de rechtse kandidaten – Zemmour, Marine Le Pen en Valérie Pécresse, van het centrumrechtse Les Républicains – goed voor bijna de helft van de stemmen. Voeg daar het percentage van de eveneens centrumrechtse president Macron bij, en het aandeel groeit naar driekwart.

Omgekeerd blijven de linkse kandidaten steken op een schamele kwart van de stemmen. Nooit eerder was links zo klein in Frankrijk.

Pas: “De partijen komen maar niet met een sterke gezamenlijke kandidaat. Ook krijgen ze hun thema’s niet onder de aandacht. Jean-Luc Mélenchon, een dieprode socialist, haalde bij de vorige verkiezingen nog bijna 20 procent van de stemmen. Nu staat hij op 10 procent.”

Islamofobie, xenofobie, racisme, seksisme

“Het zijn natuurlijk maar peilingen,” zegt Pas, die als historicus is verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. “Bovendien zakt Zemmour de laatste tijd een beetje weg. Le Pen staat weer tweede.” Maar of Zemmour doorgaat naar de tweede ronde of niet: zijn invloed is groot. Andere kandidaten zien zijn opkomst. Ze weten wat scoort en schuiven inhoudelijk zijn kant op.

In Franse media, vooral op links, wordt al gesproken van ‘Zemmourisatie’. De bekende Franse antropoloog en socioloog Didier Fassin waarschuwde in The Guardian dat het discours ‘steeds meer gekarakteriseerd raakt door islamofobie, xenofobie en racistische en seksistische ideeën’.

Een goed voorbeeld van Zemmours invloed vormen de voorverkiezingen bij Les Républicains, de partij van fatsoenlijk rechts, Chirac en Sarkozy. Vorige week kozen de leden hun nieuwe lijsttrekker. Voor het eerst in de partijgeschiedenis werd het een vrouw: oud-minister en regiobestuurder Valérie Pécresse. Een gematigde kandidaat. In haar eigen woorden: “Een derde Thatcher, twee derde Merkel.”

Tekst loopt door onder de foto

U-bocht van een Europeaan

Pécresse kreeg ruim 60 procent van de stemmen. Maar net zo opvallend was de nummer twee: Eric Ciotti, haar tegenstander in de finale. Ciotti gelooft net als Zemmour in de theorie van omvolking. In de strijd tegen terrorisme pleitte hij voor een ‘Frans Guantanamo’. “Een rechtse vlerk binnen de partij,” zegt Pas, “maar hij kreeg bijna 40 procent van de stemmen. Pécresse kan daar niet zomaar omheen.”

En dan was er nog de U-bocht van Michel Barnier, de belangrijkste Europese onderhandelaar tijdens de gesprekken over de brexit. Ook Barnier wierp zich in de strijd om het lijsttrekkerschap van Les Républicains. Tijdens zijn campagne stelde hij dat Franse rechtbanken het laatste woord dienen te hebben over belangrijke onderwerpen als migratie, niet het Europese Hof.

Kortom: de man die tijdens de brexit namens de Europese Unie had gesproken, een voormalig Eurocommissaris, nam Europa op de korrel. Barnier kwam niet door de eerste ronde, maar het toont aan in welke bochten Franse politici bereid zijn zich te wringen. Omdat ze denken dat het werkt.