Tentoonstelling van Rijksmuseum over slavernij reist af naar de VN in New York: ‘Je zou bijna zeggen dat die hier thuishoort’

In een grote houten kist is het centrale object in de tentoonstelling van Amsterdam naar New York gevlogen: een voetboei, een houten blok waar een handvol mensen tegelijk in vastgeketend kon worden. Het is een ijzingwekkend museumstuk. De meeste bezoekers worden er even stil van, heeft curator Maria Holtrop in Amsterdam al gemerkt. “Ik ook nog steeds,” zegt ze. Net nog, toen de reiskist open ging. “Het is zo’n simpel en effectief instrument, dat is het nare.”

Juist daarom is die loodzware houten voetboei het hart van een speciale tentoonstelling van het Rijksmuseum in het VN-hoofdkwartier. “Omdat geen enkel ander object zo goed kan laten zien dat dit een geschiedenis van dwang en geweld is,” zegt Holtrop. Een paar stappen verderop hangt een kopie van een 19de-eeuwse tekening die toont hoe het ding gebruikt werd: tot slaaf gemaakte mensen zaten op de grond met hun voeten opgesloten in het blok en konden geen kant meer op.

Gitzwarte geschiedenis

De slavernijtentoonstelling was in 2021 te zien in het Rijksmuseum en staat nog altijd online. Wereldwijd trok de confrontatie met de gitzwarte kant van de Nederlandse geschiedenis toen veel aandacht. Een VN-medewerker las erover en toonde al interesse in een samenwerking nog voordat de tentoonstelling in Amsterdam open was. Een voorstel van het Rijksmuseum werd vervolgens geselecteerd voor een plek in de hal van het VN-gebouw.

“Je komt hier binnen en je wordt direct omringd door allerlei landen en gebeurtenissen uit verschillende regio’s. Je zou bijna zeggen dat het hier thuishoort,” constateert hoofd geschiedenis Valika Smeulders van het Rijksmuseum. Vandaag gaat de expositie open voor publiek.

In het VN-hoofdkwartier komen schoolklassen en toeristen voor rondleidingen, maar passeren vooral veel diplomaten uit alle denkbare windstreken. Regelmatig zijn ook wereldleiders op bezoek. Op weg naar de vergaderzalen waar het vaak over hedendaagse verschrikkingen gaat, lopen zij de komende weken langs de verhalen van tien mensen die betrokken waren bij de Nederlandse slavenhandel, omdat ze ervan profiteerden, slachtoffer werden, of zich er juist tegen verzetten.

‘Roodgloeiende stenen’

Een wereldkaart op een van de panelen maakt duidelijk hoeveel bij de VN vertegenwoordigde landen werden geraakt: vanaf de zeventiende eeuw verscheepten Nederlanders tot slaaf gemaakte mensen van de Afrikaanse westkust naar Brazilië, Suriname en de Antillen, maar ook mensen uit India en Bangladesh werden als slaaf gekocht door Nederlanders en weggevoerd naar onder meer Nederlands-Indië. Met een QR-code kunnen kijkers luisteren naar een Surinaams liedje over de lijfstraffen van toen. “Roodgloeiende stenen, brand me niet zo!”

De secretaris-generaal van de VN, António Guterres, vindt het belangrijk om zo te leren van de geschiedenis van slavernij, liet hij weten. “Deze krachtige tentoonstelling roept ons allemaal op om een einde te maken aan racisme en onrechtvaardigheid in onze eigen tijd en om inclusieve samenlevingen op basis van waardigheid en rechten overal te realiseren.”