Sovjetpraktijk weer van stal gehaald in Oekraïne: Rusland deporteert duizenden volwassenen en kinderen

“Eerst zongen ze nog het Oekraïense volkslied en schreeuwden ze ‘Glorie aan Oekraïne’, maar nu zijn ze vol van liefde voor Rusland,” zei Maria Lvova-Belova, de Russische ombudsvrouw voor kinderrechten, onlangs. Ze roemde het succes van de ‘patriottistische lessen’ die aan ontheemde Oekraïense kinderen worden gegeven in Rusland.

Volgens een onderzoek van het Amerikaanse persbureau Associated Press (AP) zijn vanuit bezette gebieden massaal Oekraïense kinderen in Rusland ondergebracht bij Russische pleeggezinnen. Hoewel de Russische overheid spreekt van barmhartige opvang voor oorlogsslachtoffers, zegt Kiev dat het gaat om deportatie.

AP spreekt van duizenden Oekraïense kinderen die zich in Rusland bevinden, veelal afkomstig uit zwaar belegerde steden als Marioepol. Na de strijd hebben Russische militairen de kinderen uit schuilkelders gehaald en op transport naar Rusland gezet. Daar bestaat een hele infrastructuur om de kinderen een plaats toe te wijzen in de Russische Federatie.

Zeventien adoptiekinderen

Rusland stelt ‘geëvacueerde oorlogsslachtoffers’ op te vangen, vooral weeskinderen. Lvova-Belova, die de Russische opvangoperatie overziet en zelf maar liefst zeventien adoptiekinderen in huis heeft (van wie geen enkele Oekraïens), zegt dat er vele Russen met grote harten klaar staan om de Oekraïense kinderen een liefdevol thuis te bieden. Volgens AP worden Russische pleeggezinnen aangemoedigd om kinderen uit Oekraïne op te nemen, bijvoorbeeld met premies.

Normaal gesproken is het in Rusland niet toegestaan om buitenlandse kinderen te adopteren, maar afgelopen mei voerde president Vladimir Poetin een wet door die het wel mogelijk maakt om Oekraïense kinderen te adopteren. Ook kunnen Oekraïense kinderen makkelijk een Russisch paspoort krijgen.

Maar volgens de Oekraïense regering en Human Rights Watch (HRW) gaat het om deportaties. Irina Veresjtsjoek, de Oekraïense minister voor de re-integratie van voorheen bezette gebieden, stelt dat van 32 vermiste kinderen is achterhaald waar ze in Rusland terecht zijn gekomen – tegen de wil van hun wanhopige ouders in. Veresjtsjoek eist van Rusland dat de kinderen, die inmiddels in Russische pleeggezinnen zijn ondergebracht, worden teruggegeven aan hun ouders. Maar vanuit Moskou blijft het stil.

‘Vergeet het maar’

Niet alleen kinderen worden naar Rusland gedeporteerd. De Russische bezettingsmacht haalt ook volwassenen met dwang weg uit Oekraïense dorpen en steden, blijkt uit een recent rapport van HRW. Volgens de mensenrechtenorganisatie zijn bewoners van verwoeste dorpen en steden in bussen naar Rusland vervoerd. “Vergeet het maar,” was daarbij het antwoord van Russische militairen als Oekraïners aangaven dat ze naar vrij Oekraïens gebied wilden.

De berichten uit Oekraïne zijn, hoewel schokkend, niet verbazend voor Marnix Provoost, onderzoeker bij de Nederlandse Defensie Academie. Ze passen naadloos in de Russische doctrine om bezette gebieden te ‘pacificeren’. “Gedwongen migratie en deportaties van de bevolking in bezet gebied lopen als een rode lijn door de geschiedenis van het Russische leger. Of je nou kijkt naar de tijd van de tsaren, de communistische periode, of de huidige Russische Federatie: voor al deze regimes was het deporteren van mensen uit opstandige regio’s een beproefde methode.”

Provoost deed onderzoek naar de strategie van het Russische leger om opstandige gebieden onder de duim te krijgen. Het Russische repertoire om met opstandige bevolking om te gaan blijkt volgens Provoost meedogenloos maar effectief; maar liefst 21 van de 24 opstanden in de periode 1917-2017 werden door de Russen neergeslagen. “Deportaties werden daarbij vaak ingezet, bijvoorbeeld vlak na de Tweede Wereldoorlog in Oekraïne en de Baltische Staten, waar de bevolking zich destijds verzette tegen Sovjetoverheersing. En zo zijn er veel voorbeelden te geven.”

Hoewel het in de Sovjettijd grootschaliger gebeurde, maakte de deportatietactiek onder Poetin al eerder een comeback. “In de recente geschiedenis vonden vergelijkbare praktijken plaats in Tsjetsjenië. Tijdens de Tweede Tsjetsjeense Oorlog werd de bevolking ook via zogenoemde filtratiekampen ‘geëvacueerd’ naar ‘veilige gebieden’, maar daarbij ging het om kleinere aantallen gedeporteerden dan nu in Oekraïne.”

‘Rusland boezemt bevolking angst in’

Nu lijken de Russen in Oekraïne terug te vallen op meer grootscheepse deportaties. De Russische strijdkrachten beschouwen de bezette delen van Oekraïne in wezen als opstandige gebieden, en handelen dan ook volgens het beproefde Russische recept.

“De Russen onderwerpen bezette gebieden door willekeurig geweld en collectieve straffen. Anders dan westerse legers, die proberen de hearts and minds van de lokale bevolking te winnen, zet Rusland in op het afdwingen van gezag door de bevolking angst in te boezemen.

“Deportaties vormen een mes dat aan twee kanten snijdt. Enerzijds worden de gedeporteerden gerussificeerd – dat zie je bijvoorbeeld bij de kinderen die naar Rusland worden gebracht om daar op te groeien – en anderzijds wordt de achtergebleven bevolking collectief gegijzeld. Zij weten namelijk niet wat er met hun naasten in Rusland gebeurt wanneer zij als achterblijvers niet meewerken met de bezettingsmacht.”