Net als nu in Amsterdam, mogen in Santiago alleen professionals vuurwerk afsteken. In Chili geldt al 22 jaar een afsteekverbod voor consumenten, om slachtoffers te voorkomen. Met effect. Maar: ‘Wie alsnog vuurwerk zoekt, kan het wel vinden.’
Behalve voor innige knuffels en geel ondergoed (de kleur van het geluk) is ook in Santiago de jaarwisseling hét moment voor – inderdaad – vuurwerk. Vele duizenden mensen komen ieder jaar om twaalf uur ’s nachts naar La Moneda in de Chileense hoofdstad om de vuurwerkshow te bekijken en elkaar een gelukkig nieuwjaar te wensen.
Ze pakken hun vuurwerkshows groots aan in Chili. De kustplaats Valparaíso, gelegen op ruim een uur rijden vanaf de hoofdstad, belandde in 2007 zelfs in het Guinness Book of Records voor de nieuwjaarsshow waarbij liefst zestienduizend vuurpijlen de lucht in gingen.
Vuurwerk is er dus genoeg – maar het zelf afsteken is een ander verhaal. Voor consumenten, dus iedereen behalve professionals, is elke vorm van vuurwerk verboden. Wie de regels overtreedt, riskeert een forse geldboete en in uiterste gevallen zelfs een gevangenisstraf. Al na het aansteken van een sterretje kun je in de problemen komen.
Ernstige verwondingen
De reden laat zich raden. Voor het verbod liepen jaarlijks vele tientallen vaak heel jonge Chilenen door vuurwerk ernstige verwondingen op, of erger. Om meer slachtoffers te voorkomen, begon in 1993 een intensieve bewustwordingscampagne voor een vuurwerkverbod voor consumenten. Met succes. In 2000 werd de verkoop en het afsteken van vuurwerk door consumenten verboden.
Het aantal vuurwerkslachtoffers daalde direct na de invoering van het verbod. Waar voorheen jaarlijks 77 Chileense kinderen gewond raakten door vuurwerk, lopen na het verbod jaarlijks gemiddeld nog ‘maar’ zo’n tien kinderen in het land brandwonden en ernstige verwondingen op na het afsteken ervan.
“Elk geval is er nog altijd een te veel natuurlijk, maar het is in elk geval veel minder dan het was,” zegt Alan Mackern Hopkins, directeur internationale zaken van Coaniquem. Haar Chileense stichting zet zich al ruim veertig jaar in voor de bescherming van kinderen tegen brandwonden. Coaniquem was ook de drijvende kracht achter de antivuurwerkcampagnes in de jaren negentig.
Het is dus niet zo dat er helemaal geen vuurwerk meer door niet-professionals wordt afgestoken. Vrijwel ieder jaar vindt de Chileense politie wel zeecontainers vol illegaal vuurwerk. Omdat in het land geen vuurwerk wordt geproduceerd, is alles wat wordt afgestoken – dus zowel het legale als het illegale vuurwerk – afkomstig uit het buitenland. Het illegale vuurwerk dat niet gevonden wordt, belandt op informele straatmarkten.
“Als je echt vuurwerk wil hebben, kun je het wel vinden,” zegt Mackern Hopkins. Op heel grote schaal gebeurt dat echter niet, zegt hij. “Los van dat het strafbaar is, kijken mensen inmiddels raar op als iemand vuurwerk afsteekt. Er heeft in Chili echt een paradigmaverschuiving plaatsgevonden.”
Lastig te handhaven
Van zo’n verandering is in Nederland nog niet echt sprake. Ondanks de vele jaarlijkse slachtoffers en campagnes is de interesse in vuurwerk volgens de vuurwerkbranche onverminderd groot. In meerdere steden, waaronder Amsterdam, vond de afgelopen jaren echter wel een zekere kentering plaats.
Na vele incidenten en een enquête waarin een meerderheid van de Amsterdammers zei dat vuurwerkoverlast moest worden teruggedrongen, is besloten het afsteken van vuurwerk te verbieden. Sinds dit jaar is het daardoor in heel Amsterdam voor consumenten verboden vuurwerk af te steken. In de nieuwjaarsnacht is alleen toestemming voor professionele shows, zoals die bij de A’DAM Toren en het Museumplein.
In hoeverre Amsterdamse vuurwerkliefhebbers zich tijdens de jaarwisseling zullen houden aan dit afsteekverbod is echter de vraag. Vorig jaar, toen een algeheel vuurwerkverbod gold vanwege corona, werd tijdens de jaarwisseling nog volop illegaal vuurwerk afgestoken. De politie heeft ook al aangegeven dat het vanwege beperkte capaciteit lastig is om streng op het afsteekverbod te handhaven.
Vuurwerk uit België
Een belangrijk verschil met de situatie in Chili is dat in Amsterdam vuurwerk nog wel legaal te koop is in de winkels. Door landelijke regelgeving is het niet mogelijk voor steden de verkoop van vuurwerk te verbieden. En dan zijn er nog de open grenzen. Met name België is populair onder Nederlanders om aan zwaarder spul te komen. Om die reden zou een algeheel vuurwerkverbod volgens critici niets uithalen; mensen zouden het dan gewoon van over de grens halen.
Ook klinkt geregeld dat mensen juist gevaarlijker vuurwerk zouden kopen, als vuurwerk hier niet meer in de winkels verkrijgbaar is. Een drogreden, volgens Mackern Hopkins. “Vergelijk het met wapenwetgeving. In de VS zijn vuurwapens legaal en komen massaschietpartijen heel vaak voor. In landen als het VK en Australië mag je niet zomaar een geweer kopen en zie je dan ook nauwelijks schietpartijen. Ja, als je in die landen echt een gigantisch machinegeweer wil hebben, kun je daar vast aan komen. Maar de cijfers laten zien dat als er een verbod geldt, veel minder mensen een vuurwapen hebben.”
Mackern Hopkins erkent dat de open grenzen de situatie voor Nederland inderdaad anders maken dan voor Chili. Toch denkt hij dat een verkoopverbod een effectieve maatregel zou kunnen zijn om het gebruik van vuurwerk terug te dringen. “De drempel wordt daarmee, hoe je het ook wendt of keert, gewoon hoger om aan vuurwerk te komen.”
Vuurwerkverboden wereldwijd
Chili gaat verder dan andere landen met zijn vuurwerkwetten, maar het is niet de enige plek ter wereld waar vuurwerk verboden of streng aan banden gelegd is. Zo is consumentenvuurwerk eveneens volledig verboden in de Amerikaanse staat Massachusetts.
Het is de enige Amerikaanse staat met zulke verregaande regels voor vuurwerk. Het aantal vuurwerkslachtoffers ligt dan ook lager dan in veel omliggende staten waar je wel vuurwerk kunt kopen. Waterdicht is het verbod alleen niet. Over de staatsgrenzen en via illegale winkels komt alsnog vuurwerk de staat in en, tot ergernis van veel bewoners van Boston, vliegen tijdens Onafhankelijkheidsdag dan ook nog volop vuurpijlen de lucht in.
In 2017 werd de verkoop van vuurwerk in de Indiase stad Delhi verboden, maar wel om een heel andere reden dan elders. Niet de vuurwerkongevallen, maar de zwaveldampen die de al belabberde luchtkwaliteit van de miljoenenstad nog beroerder maakten, waren hier de aanleiding om al het vuurwerk in de ban te doen.
Streng zijn de regels rondom vuurwerk ook in onder andere Ierland (waar behalve sterretjes al het vuurwerk verboden is voor niet-professionals), Australië (idem, met uitzondering van Tasmanië en het Noordelijk Territorium), en Colombia (waar onder andere ter bescherming van de dieren al het luide vuurwerk is verboden).
Serie Wereldstad
Er is geen stad als Amsterdam, maar veel zaken waar wij ons druk om maken spelen ook elders in de wereld. In de serie Wereldstad onderzoeken we hoe andere steden daarmee omgaan.
