Protesten in Iran duren al meer dan drie maanden: ‘Iraans regime en demonstranten hebben elkaar in een houdgreep’

Al meer dan drie maanden gaan in Iran mensen de straat op, omdat ze genoeg hebben van de uitzichtloosheid en de onderdrukking in hun land. En al meer dan drie maanden slaagt het streng-islamitische regime er niet in die woede de kop in te drukken.

“We kijken naar een patstelling,” zegt Ali Vaez. Hij is Iraniër van geboorte en nu de belangrijkste Iran-expert van de International Crisis Group, een toonaangevende denktank in Washington. Ook is hij een adviseur van de Amerikaanse president Joe Biden. Het is voor hem geen vraag meer waarom de protesten maar blijven voortduren en het er almaar harder aan toegaat. “Ze hebben elkaar in een houdgreep.”

Flash mobs

Dat ziet er in de praktijk ongeveer zo uit. De protesten zijn geen massale demonstraties, maar kleine ‘flash mob’-achtige acties van misschien honderd en hooguit duizend mensen. Vaez: “Die verschijnen plotseling op straat, in een winkelcentrum of op een universiteit, blijven een halfuur en verdwijnen dan, om vervolgens ergens anders weer tevoorschijn te komen. Dat maakt het voor het regime heel moeilijk om gerichte tegenacties op te zetten.”

“Aan de andere kant vormt dit soort protesten ook geen existentiële dreiging, daar zijn ze te klein voor. Het zijn nu vooral jonge mensen, over het algemeen twintigers. Het wordt anders als de grote middenklasse zich gaat roeren, maar die durft nog niet. Ondanks de rampzalige economie, de internationale sancties en de corruptie hebben die mensen nog steeds te veel te verliezen voor een massale en onzekere opstand. Het is dus voor het regime belangrijk om die angst levend te houden. Wat we nu zien, is een uitputtingsslag tussen de jongeren en de ayatollahs.”

Executies

Er zijn al twee demonstranten in het openbaar geëxecuteerd wegens ‘vijandigheid tegenover God’: Mohsen Shekari (23) en Majidreza Rahnavard (23). Verschillende anderen zijn al ter dood veroordeeld en wachten nog op hun terechtstelling.

Dit weekeinde werd bekend dat ook de actrice Taraneh Alidoosti (38) is gearresteerd. Ze protesteerde tegen de executies en wordt nu beschuldigd van het ‘verspreiden van onwaarheden’. Haar bekendheid (ze speelde mee in The Salesman, een film die een Oscar kreeg) was blijkbaar geen reden om haar niet aan te pakken.

“Het regime is duidelijk een drempel overgegaan,” zegt Vaez. Dat is niet verrassend: de aanpak van de demonstraties verloopt volgens een bekend patroon, meent hij. “Eerst laten ze het gaan, zodat ze de leiders kunnen identificeren. Daarna slaan ze hard toe in de hoop dat het protest uitdooft. Dat hebben ze al eerder zo gedaan. Maar ik weet niet zeker of het deze keer ook gaat werken. Ik heb het idee dat ze alleen maar tijd kopen voordat de volgende opstand begint.”

Geen keus

Want die komt volgens hem zeker. Met name de jonge mensen hebben geen keus meer, ze zijn volledig gedesillusioneerd. Toen Vaez nog in Iran woonde, ging hij ook de straat op, tijdens de grote studentenprotesten van 1999. “Wij hadden hervormingen in het vooruitzicht. Mohammad Khatami was toen president, die wilde ook vooruit. Dat is uiteindelijk niet gelukt, maar wij hadden iets om voor te vechten. Het gevoel van hopeloosheid van deze generatie kenden wij niet. Het enige dat hen kan redden is een complete machtswisseling. Alles of niets.”

Vaez denkt echter niet dat het regime nu al op zijn laatste benen loopt. Hij vergelijkt de machthebbers van nu met die van de Sovjet-Unie begin jaren tachtig. “Ideologisch bankroet en politiek gezien in een doodlopende straat, maar nog steeds sterk genoeg om te vechten. De Sovjetcommunisten hielden het toen nog tien jaar uit. Dat kan voor Iran ook gelden. Ik denk dat de heersers nog twee tot tien jaar hebben.”

Heel veel woede

En dan? Wat moet hierna komen? Vaez weet het niet. “Er zijn op dit moment geen alternatieven, dat is het wanhopige van alles. De oppositie is versplinterd en de verschillende partijen zijn alleen maar bezig met hun eigen positie. En ze zijn ook heel agressief: als je niet vóór ze bent, ben je tegen ze. Ze dreigen zelfs al met executies. Ook dit zorgt ervoor dat de middenklasse nog niet durft op te staan: ze zien geen toekomst. Er is nog niemand opgestaan die de mensen samenbrengt.”

Het is ook onduidelijk wat er gebeurt als Ali Khamenei (83), de hoogste leider, komt te overlijden. Misschien wordt hij opgevolgd door zijn zoon, maar het kan ook zijn dat de machtige Revolutionaire Garde haar kans grijpt. “Dan krijgen we dus een militaire junta in plaats van een theocratie (een heerschappij van God). Je zou willen hopen dat het Westen kan helpen met de opbouw van een democratie, zoals in Zuid-Afrika na de Apartheid. Maar met wie? Iran heeft geen Nelson Mandela en Frederik De Klerk, die daar toen samen de schouders onder zetten. Er is alleen maar heel veel woede. Dat baart me zorgen. Ik ben niet optimistisch.”