Paramilitaire groeperingen roeren zich weer in Noord-Ierland

Op een koude, natte avond in januari ontvoerden gemaskerde mannen een 15-jarige jongen uit zijn ouderlijk huis in de Noord-Ierse stad Londonderry. Ze gooiden hem in een bestelbus en reden naar een donker steegje. Daar duwden ze hem tegen een dichtgetimmerde etalage en schoten hem in beide benen.

De mannen hoorden bij een van de militantste groeperingen uit de regio, de New Irish Republican Army. Hun inmiddels 16-jarige slachtoffer wil niet met zijn naam in de krant, uit vrees voor represailles. “Ze sloegen me in elkaar, ik kreeg geen lucht meer en toen begonnen ze te schieten, pang, pang, pang, pang! Alles werd wazig, en ik viel,” herinnert hij zich.

“Ze schoten twee kogels in mijn scheenbenen en twee in mijn dijen. Het bloed spatte eruit,” zegt hij terwijl hij zijn trainingsbroek opstroopt om de littekens te laten zien.

In Noord-Ierland is het geweld sterk afgenomen sinds de vredesakkoorden van Goede Vrijdag in 1998. Ze maakten een einde aan de bloedige, 30 jaar durende strijd tussen overwegend katholieke republikeinen, die streven naar aansluiting bij de Republiek Ierland, en protestantse unionisten, die de band met het Verenigd Koninkrijk koesteren.

De laatste tijd beginnen paramilitaire groeperingen zich weer te roeren. De economische stagnatie, de zich voortslepende politieke impasse én de brexitplannen van de Britse premier Boris Johnson hebben daar veel mee te maken. Johnsons Conservatieven wonnen de parlementsverkiezingen op 12 december met grote overmacht. Ook de uitslag in Noord-Ierland was opmerkelijk: voorstanders van aansluiting bij Ierland kregen er voor de eerste maal in de geschiedenis meer stemmen dan unionisten.

Gestraft met pistoolschoten

Sinds begin dit jaar hebben republikeinse milities in Noord-Ierland de politie aangevallen met bommen en granaten, een journalist gedood en tientallen ‘strafexpedities’ uitgevoerd. Slachtoffers zijn vaak echte of vermeende kleine criminelen. Met zulke acties zeggen de milities de orde te handhaven in katholieke buurten waar de politie zich niet zou vertonen. Zo’n buurt is de Creggan in Londonderry, Derry voor republikeinen. Daar werd de eerder genoemde jongen gestraft met pistoolschoten. Hij was beschuldigd van diefstal van een laptop en een telefoon.

Ook het geweld door protestantse paramilitairen als de Ulster Volunteer Force is sinds de vredesakkoorden afgenomen. Maar deze loyalisten voeren in ‘hun’ buurten nog steeds strafexpedities uit. Johnsons brexitplannen zijn voor hen een gruwel, omdat Noord-Ierland dan in een douane-unie met de Ierse Republiek zou blijven. Daarmee wordt Noord-Ierland afgesneden van de rest van het Verenigd Koninkrijk, voor unionisten een dodelijke bedreiging van hun identiteit. Net als de mogelijke ‘grens’ in de Ierse Zee.

Hun republikeinse tegenstanders vrezen op hun beurt de terugkeer van een echte, ‘harde’, grens tussen noord en zuid. Zo zorgt de brexit in beide kampen voor onrust.

De nieuwe generaties van paramilitairen zijn minder strak georganiseerd dan hun voorgangers tijdens The Troubles, waar de akkoorden van 1998 een eind aan maakten. Recente aanvallen van republikeinse groepen als de New IRA hebben echter de angst aangewakkerd voor een terugkeer naar de strijd die Noord-Ierland zo lang verscheurde. Volgens de Independent Reporting Commission zijn drie mensen omgekomen en 81 mensen gewond geraakt bij aanvallen door paramilitaire groepen. Die cijfers gelden voor de 12 maanden vóór afgelopen september. In de periode dáárvoor noteerde de Commission, die paramilitaire activiteiten bestudeert, één dode en 75 gewonden. Deze experts concludeerden in een rapport: ‘Brexit is op zichzelf niet de directe oorzaak van het opnieuw oplaaien van het geweld, maar heeft wel de potentie om het paramilitarisme nieuw leven in te blazen.’

Veel werkloosheid en criminaliteit

Datzelfde geldt voor het machtsvacuüm waarin Noord-Ierland sinds 2017 verkeert, toen de autonome regering uiteenviel. Protestantse en katholieke politici werkten daarin samen.

De politieke crisis was in zekere zin een buitenkans voor paramilitaire groepen in armere wijken en regio’s waar bewoners zich door politici in de steek gelaten voelen. De werkloosheid en de misdaadcijfers zijn er hoog, net als de woningnood. De Britse Nationale Gezondheidsdienst (NHS) functioneert er niet naar behoren. Zulke buurten zijn vaak katholiek. Politie-invallen in woningen en de beweerde discriminatie van katholieken maken republikeinse jongeren woedend.

Paramilitaire groepen als de New IRA profiteren van het wantrouwen in buurten als de Creggan tegen het nog steeds overwegend protestantse politiekorps. Ze leggen zulke wijken hun eigen opvattingen op over recht-en-orde. In de Creggan belde niemand de politie toen bewoners de 15-jarige jongen badend in het bloed op straat zagen liggen. In plaats daarvan vroegen ze een sociaal werker om hem naar een ziekenhuis te brengen.

Zelfs zijn moeder zou het niet in haar hoofd hebben gehaald de politie te bellen. De paramilitairen zouden haar vermoorden als ze dat deed, zei ze. Haar van winkeldiefstal beschuldigde zoon: “Mijn moeder had geen keus. Ik ben er nog goed vanaf gekomen. Als ik drugs bij me had gehad, zouden ze waarschijnlijk een kogel door mijn hoofd hebben geschoten.”

Volgens de meeste bewoners van zulke buurten treedt de politie op namens de Britse staat, en dus tegen hen. “Deze mensen veroordelen aan de ene kant het voor eigen rechter spelen, maar zeggen er meteen bij dat de slachtoffers de straf wel zullen hebben verdiend,” aldus John Donnelly. Hij probeert in de Creggan en elders te bemiddelen tussen de milities en hun slachtoffers.

Met aanvallen op de politie doen groepen als de New IRA hun best jongeren voor hun zaak te winnen. “Ze beweren dat de politiek in Noord-Ierland niet werkt, dat de vredesakkoorden niets hebben opgeleverd en de Britten nog steeds niet zijn vertrokken. Dus is er geweld ­nodig om ze weg te krijgen,” vat een andere bemiddelaar de argumenten samen.

‘Legitieme doelwitten’

Laatst dreigde een gemaskerde aanhanger van de New IRA op televisie dat zijn organisatie Britse installaties bij de eventueel te heropenen grens beschouwt als ‘legitieme doelwitten’.

Een 43-jarige aanhanger van de New IRA in de Creggan zegt dat hij zich de afgelopen jaren steeds heeft verzet tegen het gebruik van geweld. Hij had voorspeld dat het Verenigd Koninkrijk na de brexit – de meeste Noord-Ieren stemden in 2016 tegen het vertrek uit de EU – uit elkaar zou vallen. Hereniging met Ierland zou dan niet lang op zich laten wachten. “Maar de brexit heeft de Britse staat juist meer macht gegeven. We hebben nu geen andere keus dan het recht in eigen hand te nemen.”

© The New York Times
Vertaling René ter Steege