Onderzoeksteam komt woensdag met nieuwe bevindingen over MH17

Na de veroordeling van drie MH17-verdachten tot levenslange gevangenisstraffen, afgelopen november, gaat de jacht op degenen die op 17 juli 2014 op de knop van de Buk-raket drukten door. Het Joint Investigation Team (JIT) presenteert woensdagmiddag de resultaten van het onderzoek naar de bemanning van de Russische raketinstallatie en degenen die verantwoordelijk waren voor de levering van het wapensysteem. Nederland werkt in het JIT samen met Australië, Maleisië, België en Oekraïne.

Voor het JIT, het Openbaar Ministerie en onderzoekscollectief Bellingcat staat vast dat de Buk-raket waarmee vlucht MH17 uit de lucht is geschoten, afkomstig was van de 53ste Luchtafweerbrigade in Rusland. Het tweede bataljon van de brigade vervoerde het bewuste luchtdoelraketsysteem in de laatste week van juni 2014 met een groot konvooi van Marsjala Zjoekova (vlak bij de stad Koersk) naar Millerovo bij de Russisch-Oekraïense grens.

Aan de hand van berichten op socialemedianetwerken VKontakte en Odnoklassniki traceerde Bellingcat de Russische militairen van dat konvooi. Niet bewezen is dat zij ook de Buk-raket bemanden waarmee MH17 is neergehaald. Maar volgens de onderzoekers is het onwaarschijnlijk dat de Buk-Telar zonder Russische begeleiding van de 53ste Luchtafweerbrigade is overgedragen aan rebellen in Oost-Oekraïne, omdat de bediening specifieke kennis vereist.

Zeer ervaren militairen

Het tweede bataljon was zo’n honderd man groot. Bellingcat bracht het aantal direct betrokkenen terug tot zo’n 20 militairen, onder wie commandanten van het bataljon en de brigade, luitenants die de leiding hadden over Buk-luchtafweersystemen en ‘zeer ervaren militairen’ die opgeleid waren om zo’n installatie te bedienen. Alle namen zijn doorgegeven aan het JIT.

Dmitri T. was als commandant van het tweede bataljon verantwoordelijk voor het konvooi in Rusland eind juni 2014. Als een van de officieren moet hij hebben geweten wie de bemanning vormde van de Buk-installatie. Als het Russische militairen waren, zouden ze zelfs door hem moeten zijn geselecteerd.

Als het onderzoeksteam met informatie komt over de bemanning kan het goed zijn dat justitie in Nederland die níet gaat vervolgen, verwacht Marieke de Hoon, universitair docent internationaal strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam. “Het gaat waarschijnlijk om Russische militairen. Die vallen onder de zogenoemde combattanten-immuniteit: als ze vervolgd worden, moet dat door hun eigen land gebeuren.” De vraag is ook of de betrokken militairen, acht jaar later, nog in leven zijn.

Vrijwillig

De drie mannen die eind vorig jaar tot levenslang zijn veroordeeld in het MH17-strafproces waren niet direct betrokken bij het afvuren van de Buk, maar waren wel in Oost-Oekraïne verantwoordelijk voor het binnenhalen, vervoeren en inzetten van de raket. Twee van hen hadden ook de Russische nationaliteit, maar stelden geen onderdeel te zijn van het Russische leger en vrijwillig naar Oekraïne te zijn gekomen. “Van hen kon je nog zeggen dat ze dan ook geen combattanten-immuniteit genieten en dus in Nederland berecht konden worden, dat kun je bij Russische militairen niet stellen.”

Vervolging voor een oorlogsmisdrijf, waarvoor die immuniteit niet geldt, lijkt lastig te bewijzen. “Het OM heeft aangegeven dat het neerhalen van MH17 waarschijnlijk een vergissing is geweest en voor een oorlogsmisdrijf moet je opzet kunnen bewijzen. Op telefoontaps is bijvoorbeeld te horen dat de commandanten duidelijk niet blij waren dat er een passagiersvliegtuig is neergehaald in plaats van een militair toestel.”

Bataljonscommandant Dmitri T. was weliswaar verantwoordelijk voor het verplaatsen van de Buk naar de grens, maar hij handelde op zijn beurt waarschijnlijk in opdracht van Sergej Moetskajev, commandant van de 53ste Luchtafweerbrigade. Het besluit tot verplaatsing van het wapensysteem de grens over naar Oost-Oekraïne moet op een hoger niveau zijn genomen.

Interessant is om te zien hoe ver het JIT de lijn van de bevelstructuur tot in het Kremlin heeft gevolgd. In 2019 bracht het onderzoeksteam afgeluisterde telefoongesprekken naar buiten waarop hoge Russische functionarissen zijn te horen.

De Poppenspeler

Een van die gesprekken, gevoerd op 11 juli 2014, een week voor het neerhalen van MH17, gaat tussen de toenmalige leider van de separatisten in de regio Donetsk en Vladislav Soerkov, een voormalige Russische vicepremier die in 2014 adviseur van Poetin is. Hij heeft bijnamen als de ‘Grijze Kardinaal’ en ‘De Poppenspeler’.

Soerkov meldt in dat gesprek dat er hard gewerkt wordt aan het leveren van militair materieel aan de separatisten. Die hadden, in een eerder gesprek, onder meer om luchtafweer gevraagd. Het JIT gaat ervan uit dat ‘Soerkov betrokkenheid heeft gehad bij het beschikbaar stellen van de Buk’. Soerkov is vorig jaar in ongenade gevallen in Moskou. Maar dat heeft niets met MH17 te maken, hij werd onder huisarrest geplaatst op verdenking van verduistering van overheidsgeld en corruptie.

Specialisten

Op weer andere afgeluisterde gesprekken uit 2014 is te horen hoe rebellenleider Igor Girkin, tot levenslang veroordeeld voor het neerhalen van MH17, belt met Sergej Aksjonov, de leider van de eveneens door Rusland bezette Krim.

Girkin vraagt daarin om ‘afweergeschut, raketten en de specialisten die die kunnen bedienen’. Aksjonov zegt in een volgend gesprek dat er gewerkt wordt aan een coördinatiecentrum ‘waarin een besluit zal worden genomen over militaire ondersteuning’. Verdere details wilde hij niet per telefoon bespreken.

In andere telefoontaps worden ook de namen van Aleksandr Bortnikov (directeur van de Russische veiligheidsdienst FSB) en de Russische minister van Defensie Sergej Sjojgoe genoemd. Dat was echter vooral met betrekking tot andere wapenleveranties dan de Buk. Beide Russen zijn nu nog steeds in functie.

De vraag is of het JIT bewijs heeft kunnen vinden dat deze twee topfunctionarissen, die direct onder president Vladimir Poetin vallen, betrokkenheid hebben gehad bij het sturen van de Buk naar Oost-Oekraïne. De Hoon: “Als dat bewijs er al is, zijn ook deze overheidsambtenaren waarschijnlijk immuun in de Nederlandse rechtbank.”

Rusland ontkent al 8 jaar lang dat MH17 is neergehaald door een Russische Buk-raket. Moskou gaf verschillende lezingen over wat er dan wel gebeurd zou zijn. Het stelde onder meer dat MH17 zou zijn neergehaald door een Oekraïnese Buk-raket. Het JIT heeft daar geen aanwijzingen voor kunnen vinden.