Nieuwe Koude Oorlog of Derde Wereldoorlog? China heeft de sleutel in handen

Europa herbewapent, tot vreugde van de VS. Rusland zucht onder westerse sancties. Terwijl de strijd in Oekraïne voortduurt, trekken experts voorzichtig de eerste geopolitieke conclusies. China kan een sleutelrol spelen, maar houdt zich voorlopig op de vlakte. ‘Een nieuw tijdperk lijkt aangebroken.’

‘De crisis rond Oekraïne is geen Russisch-Oekraïens, maar een Amerikaans-Europees probleem.’ De Chinese staatskrant Global Times publiceerde op 17 februari, een week voor de Russische inval in Oekraïne, een opiniestuk over de spanning in Oost-Europa. De visie, kort samengevat: niet het Kremlin maar de VS heeft het vuurtje opgestookt. Het hoopt Europa op te zetten tegen Rusland, en daarmee de Navo te versterken.

Nieuw is die visie in het oosten niet, exemplarisch wel. Peking én Moskou houden al jaren vol dat de VS geen afstand kan doen van zijn status als dominante mondiale macht en er daarom alles aan doet om China klein te houden.

Of China voorkennis had van de Russische invasie, is onduidelijk. The New York Times schrijft dat president Xi Jinping zijn Russische collega Vladimir Poetin heeft gevraagd om te wachten tot na de Winterspelen in Peking. China doet dit af als nepnieuws, als een poging om de schuld van de invasie in China’s schoenen te schuiven.

Het Chinese standpunt over de invasie zelf is omhuld met minstens een even dikke laag mist. Bij een stemming van de Verenigde Naties hield China zich afzijdig: Peking steunde de motie die opriep tot de terugtrekking van de Russische troepen niet, maar stemde ook niet tegen. Die twijfelachtige eer was voorbehouden aan een handvol internationale paria’s. Noord-Korea, Eritrea, het Syrië van Assad.

Ondertussen wordt er voorzichtig gefluisterd over een Chinese bemiddelingsrol. Dat zou voor het eerst zijn: niet eerder trad Peking op als vredestichter bij een conflict buiten de eigen regio.

Tibet, Taiwan en de Oeigoeren

“De Chinese elite staat heel dubbel in dit conflict,” zegt Ties Dams, expert geopolitiek bij Instituut Clingendael. Enerzijds heeft het land in Poetin een belangrijke geopolitieke partner, anderzijds houdt China de lijn aan dat staten zich niet met interne zaken van andere landen moeten bemoeien. Denk aan Tibet en de Oeigoeren, maar ook aan Taiwan, dat China beschouwt als een afvallige provincie. Een interne aangelegenheid dus.

De Amerikaanse Ruslandkenner Fiona Hill, die werkte onder de presidenten Bush, Obama en Trump, stelt in een veelbesproken interview met Politico dat de Derde Wereldoorlog al is begonnen. “Oekraïne vormt de frontlinie in een strijd die niet alleen draait om democratie of autocratie, maar die ook gaat over een wereldorde waarin landen niet zomaar met geweld kunnen worden overgenomen.”

Van een Derde Wereldoorlog is volgens Dams (nog) geen sprake, juist vanwege de ambigue opstelling van de Chinezen. “Als ze de aanval hadden geopend op Taiwan, lag het anders.” Hij verwacht niet dat Peking de plannen rond Taiwan zal veranderen vanwege het conflict in Oekraïne. “Al zullen ze goed kijken naar de effecten van de westerse sancties. En zich daartegen wapenen.” De geopolitieke strijd tussen meerdere machtsblokken herkent Dams wel. “De Amerikaanse hegemonie die de afgelopen decennia voor relatieve zekerheid zorgde, maakt plaats voor een nieuw tijdperk van competitie tussen grootmachten.”

Poetin dreigt met kernwapens

Tim Sweijs, directeur onderzoek bij het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS), sluit zich bij die woorden aan. “Een wereldoorlog wordt gevoerd door veel landen, op verschillende continenten, waarbij nog grotere aantallen doden vallen. Dus nee: dit zie ik niet als een wereldoorlog. Maar ik vrees wel dat de kans op een Derde Wereldoorlog afgelopen week groter is geworden. Veel oorlogen beginnen met een onverwachte wending. Nu dreigt Poetin met kernwapens.”

Vooralsnog lijkt er eerder een nieuwe Koude Oorlog gaande dan een Derde Wereldoorlog. Maar waar de Koude Oorlog werd beheerst door twee machtsblokken – communisme versus kapitalisme, oost tegen west – pleiten Poetin en Xi voor een multipolaire orde. Een wereld waarin meerdere grote spelers de dienst uitmaken in ‘hun’ territorium. Rusland, China en de VS, maar ook India, Brazilië en Zuid-Afrika.

Voor Peking is de rol van Europa bijzonder belangrijk. De historische verhoging van het Duitse defensiebudget, het doorgaans neutrale Zweden dat wapens levert aan Oekraïne, de nog neutralere Zwitsers die Russische banktegoeden bevriezen – China volgt het op de voet. “Poetin heeft in drie dagen voor elkaar gekregen waar Amerikaanse presidenten al drie decennia op hameren,” zegt Sweijs. “Het versterken en het verhogen van de Europese defensie-inspanning.”

Dams wijst erop dat China altijd groot voorstander is geweest van Europese autonomie. “Het kan de Europese Unie in theorie losweken van de Verenigde Staten.” Met een ander scenario zal Peking minder blij zijn: een sterk Europa dat nog altijd nauw samenwerkt met de VS. In dat geval, tot overmaat van ramp voor China, zouden de Amerikanen zich naar Azië kunnen keren. Deze pivot to Asia, is al langer gaande, maar kan in een stroomversnelling raken als de Amerikanen het oude continent met een gerust hart kunnen overlaten aan de Europeanen. Dat wordt een kwestie van jaren, want eerst zal Europa de aangekondigde miljardeninvesteringen moeten omzetten in daadwerkelijke herbewapening.