Hanna doorstond Russische ‘filtratie’: ‘Ik hoop dat Rusland volgend jaar niet meer bestaat’

Haar galgenhumor is Hanna (22) tijdens het beleg van Marioepol niet kwijtgeraakt. Eén keer krijgt ze zelfs de slappe lach. “Het Oekraïense leger? Dat bestaat uit nazi’s. Wie stemt er nou op zo’n flikker als Zelenski?” had ze uitgekraamd tegen de Russische ondervragers. “We zijn zo blij dat jullie ons bevrijden. We hebben zó op jullie gewacht,” persifleert ze zichzelf.

Oekraïners die uit de bezette gebieden naar Rusland vluchten, moeten door de ‘filtratie’. Daarbij controleren de Russen op nationalistische sympathieën of connecties met het Oekraïense leger. Wat ze doen met degenen die de test niet doorstaan is onbekend — het ergste wordt gevreesd. Velen die door mogen, reizen via Rusland naar het veilige Europa.

Zoals Hanna, die spreekt via een beeldverbinding vanuit Spanje – anoniem, uit angst voor Russische represailles. Haar verhaal over het beleg zelf is al gruwelijk genoeg: aanhoudende bombardementen, lichamen op straat en een volslagen gebrek aan informatie. Zeker drie vrienden kwamen om het leven. Over de achterblijvers weet ze niets.

Slapen op de grond van een schoolgebouw

Half april slaagden zij en haar vriend Oleksandr erin naar Mangoesj te vluchten, twintig kilometer westwaarts van Marioepol. Ze hadden gehoopt dat ze in dit dorp evacuatiebussen naar een Oekraïense bestemming zouden vinden, Zaporizja, maar vonden Russische militairen. Die zeiden dat ze vrij waren om te gaan, maar vervoer was niet voorhanden.

Dus besloten ze het via Rusland te proberen. Een risico, wist Hanna, die twee ooms heeft met banden met het leger. “Ik ben een ‘nazist’”, zegt ze spottend.

De wachttijd voor de ‘filtratie’, in een voormalig politiebureau, was bijna een maand. Ze waren nummer 4815 op de lijst. Er waren slechts 200 aan de beurt geweest. Overdag stonden ze in de rij, de nachten brachten ze door op de vloer van een schoolgebouw. Ze kregen eenmaal per dag een schraal maal.

“Marioepol zal eerder weer in Oekraïense handen zijn dan dat ik aan de beurt ben,” concludeerde Hanna. Door een soldaat onderhands omgerekend 50 euro per persoon te geven, kwamen ze eerder aan de beurt. “Maar de filtratie was niet minder streng”.

Gezicht en handpalm gefotografeerd

De controle gebeurde door de Russische veiligheidsdienst FSB, in bijzijn van gewapende militairen. Zij fotografeerden Hanna’s gezicht en handpalm, namen haar vingerafdruk af, keerden haar telefoon binnenstebuiten en noteerden het imei-nummer, het identificatienummer van het toestel.

Er volgde een strenge ondervraging. Wat ze dacht over Poetin, over Zelenski, over Rusland. De vragen werden herhaald, om haar antwoorden te controleren op consistentie en haar reactie te observeren. Haar vriend Oleksandr moest zich uitkleden. Hij werd gecontroleerd op littekens van wapengebruik en tatoeages. De Russen hadden namenlijsten, viel hen op. “Mensen die positief denken over Oekraïne laten ze niet gaan.”

In Mangoesj stelden de Russen een voorbeeld. Ze brachten een man tot nabij de wachtrij, die lid zou zijn van een nationalistische organisatie. “Hij zag er zo verward uit. Wat ze met hem gedaan hadden weet ik niet.” De militairen sloegen en schopten de man zo hevig dat de schoenen hem van zijn voeten vlogen. Vervolgens sleepten ze zijn lichaam weg.

De hele dag stond een arrestatietruck met Russisch kenteken paraat. Daarin zaten mannen die de filtratie niet hadden doorstaan. Aan het eind van de dag reed de wagen weg.

Opgepakt vanwege een like

De procedure herhaalde zich drie maal. Bij de Russische grens werden ze opnieuw dubbel ondervraagd. Een mede-vluchteling die in Mangoesj door de controle was gekomen, strandde daar alsnog: de Russen vonden zijn ‘like’ op een Oekraïense legerpagina.

Haar kat, haar grote liefde, was Hanna tijdens de bombardementen uit het oog verloren. Tijdens de filtratie raakte ze veel van haar laatste spullen kwijt. Zo stalen de Russen haar favoriete boek. “Ze hebben wapens. Wat kun je beginnen?”

De laatste ‘filtratie’ was aan de Russische grens met Litouwen. Ze had zó graag in Rusland willen blijven, had Hanna beweerd, maar ze hadden er nu eenmaal geen huis, volgend jaar zou ze terugkeren naar Rusland.

“Ik hoop dat Rusland volgend jaar niet meer bestaat,” besluit ze nu, uit de grond van haar hart. Half mei werd Hanna in Spanje verenigd met haar moeder. Hanna, die in Marioepol in een dierentuin werkte, hoopt weer werk met dieren te kunnen vinden.

De volledige naam van Hanna is bekend bij de hoofdredactie