PlusExclusief
Gaan F-16’s de oorlog in het voordeel van Oekraïne beslechten?
Oekraïne vraagt, een week nadat het Westen tanks heeft toegezegd aan het door oorlog geteisterde land, om westerse gevechtsvliegtuigen. Waarom? En hoe valt die vraag in het Westen?
Is Kiev onverzadigbaar? Eerst kreeg Oekraïne Himars- en Patriotsystemen, toen zelfs tanks, en nu wil het weer gevechtstoestellen.
Oekraïne smeekt al net zo lang om versterking van zijn luchtvloot als om alle moderne zware wapens die het nu heeft gekregen. Al meteen na de grootschalige Russische inval van februari vorig jaar opperde Polen om F-16’s te leveren aan Oost-Europese landen. In ruil konden deze voormalige Warschaupactlanden hun Mig-gevechtsvliegtuigen doorleveren aan Oekraïne. Oekraïense piloten zijn bekend met deze toestellen van Sovjetmakelij.
Washington lag dwars, uit vrees voor escalatie. Doorlevering behoeft Amerikaanse toestemming, aangezien F-16’s van Amerikaanse makelij zijn. Maar van tafel is het plan allerminst. Slowakije zegt erover in gesprek te zijn met Oekraïne en andere Navo-landen. Producent Lockheed Martin bevestigt dergelijke plannen.
Ook Oekraïne’s roep om westerse gevechtstoestellen dateert niet van gisteren. Het gaat met name om F-16’s, omdat er daarvan veel vrijkomen nu westerse landen, waaronder Nederland, hun luchtvloot vernieuwen, bijvoorbeeld met F-35’s. Afgelopen juli legde het Amerikaanse Congres 100 miljoen dollar opzij voor het trainen van Oekraïense piloten in Amerikaanse toestellen. En Oekraïne heeft al enkele tientallen kandidaten geselecteerd. Het wachten is op groen licht van de Amerikaanse regering.
President Biden zegt nee. Bondskanselier Scholz ook. Krijgt Oekraïne die toestellen dus niet?
Dat valt te bezien. De vraag of de VS F-16’s levert, werd Biden toegeroepen terwijl hij in een helikopter stapte. Het lijkt stug dat de zaak is afgedaan met diens antwoord van twee letters: ‘No’. Vorige week gaf regeringsadviseur Jon Finer nog te kennen dat levering van gevechtsvliegtuigen ‘niet uitgesloten’ was.
Stelliger was bondskanselier Scholz, vorige week. “Er komen geen vliegtuigleveranties aan Oekraïne,” zei hij. “Dit is van meet af heel duidelijk gemaakt, ook door de Amerikaanse president.” Maar Scholz gaat niet over levering van Amerikaanse F-16’s; Duitsland heeft die zelf ook niet.
Biden werd trouwens ook niet gevraagd naar het doorleveren door derden, zoals Nederland. Mocht Oekraïne om F-16’s vragen, dan is dat wel een ‘heel grote volgende stap’ maar geen ‘taboe’, zei premier Rutte maandag.
Ook de Franse president Macron zei maandag dat hij openstaat voor Oekraïense verzoeken om Rafales van Franse makelij. Wel moet Oekraïne garanderen dat ze niet worden ingezet tegen doelen op ‘Russische bodem’.
Wat heeft Oekraïne aan westerse toestellen?
Daarover lopen de meningen uiteen. “De voordelen op het slagveld zullen immens zijn,” denkt de Oekraïense regeringsadviseur Yurii Sak over F-16’s. Oekraïne kan dergelijke toestellen inzetten tegen Russische posities, en ook om Russische vliegtuigen, raketten en drones neer te halen.
Maar westerse experts benadrukken dat de F-16’s, in combinatie met andere defensiesystemen, hooguit een nuttige aanvulling zijn, en geen ‘gamechanger’. Ze zijn kwetsbaar voor Russische luchtafweer, net als de Mig- en Soechojtoestellen waarover Oekraïne nu beschikt. Oekraïne moet zich eerst richten op het uitschakelen van Russische radar- en afweersystemen op de grond, met hulp van moderne westerse wapensystemen.
Wat zijn de politieke bezwaren?
Angst voor escalatie is een veel gehoord bezwaar. Grootste vrees is dat Rusland zal antwoorden met kernwapens, vooral in Oekraïne zelf. Maar andere Russische tegenmaatregelen zijn ook denkbaar, zoals het platgooien van aanvoerlijnen vanuit Europese landen, of het onklaar maken van westerse datakabels.
Maar hoe hoog Rusland de levering zal opnemen, blijft punt van discussie. Het Westen heeft eerdere rode lijnen overschreden, door steeds zwaardere wapens te leveren. Dat is niet per se resultaat van onachtzaamheid of slaapwandelen naar de nucleaire afgrond. Je kunt rode lijnen ook met beleid steeds een tikje opschuiven, waarmee je Rusland niet tot een grote sprong voorwaarts provoceert, maar wel de druk geleidelijk opschroeft.
“Ik denk dat deze rode lijn alleen in ons hoofd zit,” zei de Litouwse president Gitanas Nauseda dinsdag, toen hij pleitte vóór levering van gevechtsvliegtuigen. Daarvan gaat volgens sommige analisten niet meer provocerende werking uit dan van Himars of tanks, die Oekraïne immers ook alleen gebruikt om zijn eigen grondgebied te bevrijden, en niet om op te rukken naar Moskou. “Laten we wel wezen, een kernoorlog zal niet uitbreken over F-16’s,” citeert nieuwssite Politico een Amerikaanse defensiefunctionaris, die betrokken is bij het debat binnen het Pentagon over het thema.
Wat zijn de technische bezwaren?
Piloten opleiden voor westerse toestellen, zelfs als ze uitgebreide vliegervaring hebben met Sovjetvliegtuigen, duurt lang, zeker enkele maanden. Minstens evenveel tijd kost het om technisch onderhoudspersoneel op te leiden. Daarvoor kun je wel bedrijven inhuren, maar hun werknemers zullen mikpunt zijn voor de Russen.
Oekraïne slaagt er tot nu toe aardig in zijn luchtvloot te behoeden voor Russische aanvallen, door zijn toestellen te laten rouleren tussen kleinere vliegvelden. Maar F-16’s en F-15’s hebben heel goede vliegveldbanen nodig. Zweedse Gripengevechtstoestellen zouden wat dat betreft beter geschikt zijn.
