Een simpele truc – en hout uit Belarus gaat ondanks sancties gewoon naar Europa

Belarussisch hout bereikt nog steeds de Europese markt. De sancties die de EU het land vorig jaar oplegde, lijken met een simpele truc te omzeilen.

Wat doe je als een land jouw product vanwege sancties niet meer wil importeren? Dan zet je er gewoon de naam van een ander land op. Volgens onderzoekers van het Belarusian Investigative Center (BIC) weten Belarussische houtleveranciers met die op het oog simpele truc de sancties tegen hun land te omzeilen.

In april 2022 legde Brussel sancties op aan Belarus vanwege de betrokkenheid bij de Russische invasie in Oekraïne. Tot die tijd leverde het sterk beboste land nog op grote schaal hout aan Europa. In 2021 ging er voor 2,3 miljard euro aan hout uit Belarus de grens over; twee derde daarvan was voor de Europese Unie, waarvan weer 53 miljoen euro aan hout voor Nederland.

Waterbedeffect: Kazachstan en Kirgizië

Sinds de sancties verdampte de houtexport vanuit Belarus naar Europa, en steeg de Europese import vanuit andere landen ineens sterk. Dat laatste was op zichzelf niet zo opvallend, want er dreigde een houttekort. Wel bijzonder was dat er ineens veel hout kwam uit landen als Kazachstan en Kirgizië, van oudsher geen grote houtexporteurs.

De onderzoekers van BIC berekenden op basis van officiële Europese handelscijfers dat tussen maart 2022 (het begin van de sancties) en oktober 2022 de houtexport vanuit Kazachstan 74 keer zo groot werd. Uit Kirgizië werd door de EU 18.000 keer zo veel geïmporteerd. Beide cijfers werden bij de berekening afgezet tegen de exportcijfers uit 2021.

De exportstijging vanuit Kazachstan en Kirgizië berust volgens BIC in ieder geval deels op een vervalsing van de papieren bij Belarussisch hout. Om deze vervalsingen te achterhalen deden de onderzoekers zich bij Kirgizische en Belarussische bedrijven voor als geïnteresseerde klanten. Bij meerdere bedrijven constateerden zij dat er tegen betaling inderdaad vervalst werd.

‘De tekenen van fraude onmiskenbaar’

Ook Vygantas Paigozinas, adjunct-directeur van de Litouwse douane, merkte de scherpe toename op van invoer van hout uit Centraal-Azië. Tegen BIC zei hij dat de tekenen van fraude daarbij ‘onmiskenbaar’ zijn. “Markeringen op verpakkingen en andere documenten laten zien dat de goederen eigenlijk uit Rusland of Belarus komen.”

Dat de sterk oplopende export vanuit deze landen verdacht is, beaamt Gert-Jan Nabuurs. De hoogleraar Europese bosbouw aan de Wageningen Universiteit denkt dat de kans redelijk groot is dat de verhoogde export uit Kazachstan uit een land als Belarus komt. “Handelsstromen kunnen snel veranderen, maar bijvoorbeeld Kazachstan heeft niet de capaciteit zomaar ineens veel omhoog te gaan in de eigen houtoogst.”

Geen hout, wel houten meubels

Een andere manier waarop Belarussisch hout de Europese markt bereikt is via een geitenpaadje in de sancties, constateerde de Britse non-profit organisatie Earthsight. Want hoewel hout gesanctioneerd is, worden de meubels van datzelfde hout opmerkelijk genoeg ontzien.

Dat onderscheid tussen hout en houten meubels is te wijten aan een bedrijvenlobby, denkt Sam Lawson. De directeur van Earthsight heeft meerdere Europese Wob-verzoeken lopen die dit moeten ophelderen. “Het is bizar dat het ene wel gesanctioneerd is en het andere niet. Wij denken dat de verklaring daarvoor ligt bij het feit dat de grootste Belarussische meubelfabrikanten in handen zijn van Europeanen.”

Sinds het bestaan van de sancties importeerden Nederlandse bedrijven in ieder geval nog voor meer dan 2,5 miljoen euro aan Belarussische houten meubels, laten cijfers van de Europese Commissie zien. Een meubelgigant als Ikea maakte bekend dat het de import van houten meubels uit Belarus tot nader order stopzet.

Dynamiek tussen buren

Voor het onderscheid in de sancties zou nog een andere reden kunnen bestaan. Tegen Radio Free Europe/Radio Liberty zeiden meerdere diplomaten anoniem dat juist Oekraïne bij de EU aandrong op mildheid bij het opleggen van sancties. Zij melden ook dat Kiev bang zou zijn dat strenge sancties Belarus nog meer in de hoek van Rusland drijven.

Afgelopen maand kwamen de ambassadeurs van de 27 EU-landen bij elkaar om mogelijke nieuwe sancties voor Belarus te bespreken. Persbureau Reuters weet dat een verzwaring van het sanctiepakket op tafel ligt om te voorkomen dat ook Rusland gesanctioneerde producten op de Europese markt krijgt. Via, inderdaad, Belarus.