Een jaar na de Russische invasie: ‘Oekraïense militairen zijn tovenaarsleerlingen’

Precies een jaar geleden viel Rusland met een enorme troepenmacht Oekraïne binnen. Dat Poetin het besluit nam voor deze invasie, was voor velen een verrassing. Na 12 maanden oorlog zijn er nog meer onverwachte wendingen. We zetten er vier op een rij. ‘Daar ging Poetins plan voor een blitzkrieg.’

1: Weerbaarheid Oekraïne

Tovenaarsleerlingen. Zo noemt militair historicus Christ Klep de Oekraïense militairen die al een jaar lang strijd leveren tegen de Russen. Het is een verwijzing naar de drang om het gebruik van modern westers wapentuig snel onder de knie te krijgen. “En zo nodig beter te laten werken. Oekraïners hebben behoorlijk wat verstand van ict. Dat bleek bijvoorbeeld toen het leger onze pantserhouwitsers kreeg. Al vrij vlot begonnen de Oekraïners aan het computersysteem van deze voertuigen te morrelen. Ze vonden dat het te lang duurde voordat de pantserhouwitser kon vuren. Dus haalden ze de software eruit en pasten die aan. Het gaat nu een stuk sneller.”

Het Oekraïense leger stelde zeker na de onafhankelijkheid begin jaren negentig weinig voor, verzekert Klep. “Opnieuw opbouwen was het devies. Dat had een voordeel: ze moesten moderniseren. Zeker de laatste jaren, ook al met hulp uit het Westen, is dat redelijk gelukt. Ze hebben tijdens de magere jaren noodgedwongen geleerd te improviseren, soldaten hadden veel vrijheid om zelf besluiten te nemen. Niet alleen de elite bepaalt. Dat maakt een leger wendbaar en flexibel in een oorlog.”

Maar volgens Christ Klep is vaderlandsliefde de belangrijkste reden waarom dit leger zo taai is om tegen te vechten. “Ze willen autonoom blijven, kom niet aan hun natie. De kracht die het afgelopen jaar loskwam om die vrijheid te behouden, is ongelooflijk. Vergelijk het met de Franse Revolutie. Oekraïners worden daarbij aan de hand genomen door een president die zich in ras tempo ontpopte tot een krachtig leider, want Volodomir Zelenski is zeker een van de grootste verrassingen van deze oorlog. Vooral dankzij zijn inspanningen heeft Oekraïne vorig jaar 62 miljard euro aan militaire steun uit het Westen ontvangen. Essentieel om niet te verliezen.”

Ook het Russische leger verraste. In negatieve zin. Klep, die onder meer Ruslandkunde studeerde, viel naar eigen zeggen van z’n stoel bij het aanschouwen van de Russische militaire operaties. “Amper vermogen om hun land- en luchtmacht op elkaar af te stemmen, de aanvalsgolven op het slagveld waarbij duizenden soldaten sneuvelen en die bijna niks opleveren. Ook Poetin kon ongetwijfeld zijn ogen niet geloven, daar ging z’n plan voor een blitzkrieg. De aansturing van dit leger lijkt wel negentiende-eeuws. Ze blijken niet in staat te moderniseren. Zeker, ze hebben massaliteit. Maar het leger is zo centralistisch geregeld én corrupt, dat ze er last van hebben. Dan is het lastig vechten tegen een tot op het bot gemotiveerde vijand met moderne wapensystemen als Himars.”

2: Veerkracht Russische economie

Geoffrey Pyatt, de Amerikaanse onderminister voor Energie, kreeg vorige week de vraag van een journalist of het niet tijd wordt dat de VS en de EU erkennen dat de (energie)sancties tegen Rusland niet werken. Pyatt ontkende en stelde dat Poetin zich in de eigen voet schoot door energie in te zetten als wapen. Volgens het Internationaal Energieagentschap zullen de Russische olie- en gasinkomsten tegen 2030 zijn gehalveerd, wat een enorme klap voor de economie betekent.

Of die prognose uitkomt, is de vraag. Van de voorspellingen dat de Russische economie vorig jaar compleet zou instorten en misschien wel 20 procent zou krimpen, bleef niets over. Met een krimp van ‘slechts’ 2,5 procent blijkt de economie zelfs behoorlijk weerbaar. Voor dit jaar voorspelt het IMF zelfs een groei van 0,3 procent. Daarmee doet Rusland het nauwelijks slechter dan de EU (plus 0,7 procent) en beter dan het Verenigd Koninkrijk, waar de economie dit jaar opnieuw krimpt. Zelfs Poetin reageerde verrast op de cijfers, bleek onlangs tijdens een toespraak voor zijn economisch kabinet. Hoe kan dat?

“Rusland heeft – noodgedwongen, door de westerse sancties – zijn belangrijke markt voor olie en gas verplaatst naar het oosten. Landen als India, China, Turkije en Kazachstan halen veel meer fossiele brandstoffen uit Rusland. Hierdoor blijft de export redelijk op peil en de prijzen liggen nog steeds hoog, dat scheelt ook,” verklaart energie-expert Hans van Cleef, verbonden aan ABN Amro, het overeind blijven van de Russische economie. Waar het op neerkomt: Rusland heeft voldoende uitwijkmogelijkheden. “Daarnaast zijn ze ook actief op de zwarte markt met hun fossiele energie, er zijn altijd achterpoortjes te vinden.”

“Maar het gaat niet alleen om olie. De rechtstreekse export van westerse technologie naar Rusland mag dan verboden zijn, dat betekent niet dat de ­producten niet meer op de Russische markt terechtkomen. Afgelopen zomer gebeurde iets opvallends in Armenië: plots vertienvoudigde de ­invoer van smartphones. Tegelijk steeg de uitvoer ervan naar Rusland. Hetzelfde gebeurde met wasmachines en computerchips in ­andere buurlanden van Rusland. Landen als Kirgizië, Turkije en Kazachstan zagen hun export naar Rusland exploderen.” Toch, op langere termijn gaat Rusland het economisch zwaarder krijgen, denkt Van Cleef. “Shell en BP zijn vertrokken, deze bedrijven waren met hun technologische kennis belangrijk bij het ontginnen van nieuwe olievelden. Dat gaan ze merken, maar de Russen hebben ook laten zien dat ze alternatieven kunnen bedenken om het gemis op te vangen.”

3: Opkomst van Polen

Het bezoek van de Amerikaanse president Joe Biden aan Polen had deze week niet alleen een symbolische betekenis, het zegt ook iets over het groeiende belang van het Oost-Europese land. Biden herhaalde in Warschau dat het Westen (lees: de Navo) Oekraïne niet in de steek laat en dat Rusland de oorlog nooit zal winnen. De westerse eensgezindheid – alleen Orbáns Hongarije sputtert steeds meer tegen – mag gerust verrassend worden genoemd. De Navo is weer tot leven gewekt, de EU kwam voor Brusselse maatstaven snel over de brug met enorme steunpakketten. In dit verhaal springt vooral Polen eruit als land dat voorop gaat in de strijd.

Polen trekt in Europa de kar als het gaat over steun aan Oekraïne, onder andere door het opvoeren van militaire steun. “Het land is ook economisch sterk aan het groeien en gaat heel wat Amerikaanse wapens kopen. Polen is die economische macht en groei aan het vertalen in geopolitieke macht,” aldus David Criekemans, hoogleraar internationale betrekkingen aan de Universiteit Antwerpen tegen VRT Nieuws. Het is volgens de professor niet voor niets dat Biden het land al twee keer in korte tijd bezocht. “Tegelijk zie je ook dat Europese grootmachten Frankrijk en Duitsland elkaar tegenwoordig moeilijker vinden dan vroeger. Polen positioneert zich al als een van de ankers van het Europa van de toekomst. Eigenlijk is Polen een beetje het nieuwe Duitsland.”

Het kan verkeren, stelt militair historicus Christ Klep over de huidige rol van het Oost-Europese land. “Voor de oorlog maakte de EU zich nog heel druk over de aantasting van de Poolse rechtsstaat, maar daar hoor je Brussel nauwelijks nog over. Er begint zich een Oost-Europees blok te vormen dat het economisch goed doet en duidelijk de blik naar het Westen heeft gericht. Landen als Polen, Roemenië en Bulgarije hebben een alternatief met de Navo en de EU voor hun veiligheid en ontwikkeling. Ze zijn begonnen aan een democratiseringsproces waar ze Oekraïne graag bij willen hebben.”

4: Snelle wederopbouw

Krzysztof Gierulski liet tijdens een symposium van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) over de wederopbouw van Oekraïne foto’s zien van woonflats in Irpin die zwaar waren beschadigd door Russische aanvallen. Van de zwartgeblakerde muren en kapotte ramen is niks meer te zien als Gierulski op een andere foto toont dat de flats recent zijn opgeknapt én verduurzaamd. De Pool is als beleidsmaker bij de Europese Commissie nauw betrokken bij de Europese hulp aan Oekraïne voor de wederopbouw. “Ik kon ook plaatjes laten zien van president Zelenski en Ursula von der Leyen. Maar die twee zien we al genoeg. Het gaat erom dat we in delen van het land bezig zijn om mensen terug te laten keren naar hun huizen. Huizen die ook nog eens een stuk beter zijn geïsoleerd dan voor de oorlog.”

Het klinkt verrassend en onlogisch. Midden in een oorlog al volop inzetten op wederopbouw. Toch is het volgens PBL-directeur André van Lammeren juist goed dat het gebeurt. “Herstel kost tijd. Daarnaast geeft herbouw perspectief en hoop voor de toekomst. De mensen krijgen hun thuis weer terug.” Ruim 300.000 huizen zijn het afgelopen jaar verwoest of beschadigd, Oekraïne wil dit jaar minimaal 23.000 woningen herbouwen.

Galyna Sukhomud, verbonden aan New Housing Policy Ukraine, een organisatie die zich inzet voor wederopbouw, zei tijdens het symposium dat de terugkeer van de vele Oekraïners die moesten vluchten voor het geweld, essentieel is voor het sociale en economische herstel van Oekraïne. “Herbouw geeft ons tevens de mogelijkheid beter te kijken naar sociale woningbouw. Dat is een onbekend fenomeen in ons land. Bijna alle huizen waren eigen bezit. Maar veel mensen zijn hun bezit kwijtgeraakt en hebben geen geld voor een nieuw huis. We zullen de structuur moeten veranderen om ruimte te maken voor betaalbare woningen.”

Jennes de Mol, Nederlandse ambassadeur in Kiev, sprak vorige week tijdens de PBL-bijeenkomst over een enorme uitdaging voor de Oekraïners. “Ze komen van ver, hun woonbeleid kent nog een Sovjetstructuur. Maar dat Oekraïners snel kunnen leren en anticiperen, hebben we het afgelopen jaar kunnen zien. Dat ze zich ondanks alle ellende van de oorlog alweer focussen op wederopbouw, past in dat plaatje.”