Druk op Oeganda om extreme antihomowet loopt op, maar zal dat effect hebben?

Vol verontwaardiging wordt internationaal gereageerd op de strenge antihomowetten die deze week in Oeganda werden aangenomen. Jezelf homo noemen kan nu tien jaar celstraf opleveren; op bepaalde ‘homoseksuele handelingen’ staat zelfs de doodstraf.

De Amerikaanse minister van buitenlandse zaken Antony Blinken dringt erop aan de invoering ervan te heroverwegen, de EU bracht een veroordelend statement naar buiten, en VN-mensenrechtenchef Volker Türk sprak zijn diepe zorgen uit over hoe deze wet iedereen carte blanche zou geven om basale mensenrechten van de homogemeenschap te schenden. Türk riep de Oegandese president Yoweri Museveni op de wet vooral niet te ondertekenen.

Alleen: hoe waarschijnlijk is het dat de westerse verontwaardiging hem daarvan zal weerhouden? “Dat is een beetje de 1 million-dollar-question. Of, eigenlijk, die van 100 miljoen,” zegt Kristof Titeca, hoogleraar ontwikkelingsbeleid aan de Universiteit Antwerpen, daarmee verwijzend naar de hoeveelheid noodsteun die er de vorige keer werd bevroren.

Gewiekst politiek strateeg

De vorige keer, inderdaad: in 2014 kwam in Oeganda een vergelijkbare antihomowet door het parlement, door Museveni ondertekend. Het is een publiek geheim dat hij druk uitoefende op het hooggerechtshof, dat de wet uiteindelijk op procedurele gronden verwierp.

Ook nu zal de sinds 1986 regerende Museveni naar het bredere plaatje kijken, denkt Titeca. “Hij mag dan wel een autoritair heerser zijn, hij is ook een gewiekst geopolitiek strateeg. Hij snapt hoeveel diplomatieke en financiële schade dit kan toebrengen aan zijn land. Want de economie is er slecht aan toe. Zo wordt het onderwijs- en zorgstelsel grotendeels met westerse donorfondsen in de lucht gehouden.” Verontwaardiging alleen heeft geen effect, gepaard met het dichtdraaien van de geldkraan mogelijk wel.

Maar wat nu anders is, is dat Museveni er wegens alle malaise politiek minder sterk voor staat. De vraag is of hij bereid is zijn politieke positie verder te laten afzwakken in ogen van het volk. “Wat zal hij belangrijker achten: zijn eigen positie, of de economische toestand van het land?”

Druk uitoefenen heeft zin

Dus, druk uitoefenen op Museveni heeft zin. Die snapt de schade die de wet Oeganda kan toebrengen. Alleen zal een opgeheven vingertje naar de bevolking en de parlementsleden werken als een rode lap op een stier. Daarmee zit het Westen nu in een spagaat: te veel druk zal in Oeganda worden gezien als westers imperialisme, te weinig zal zorgen dat Museveni denkt er schadeloos mee weg te komen.

Maar ook Museveni’s positie is dubbel. “Publiekelijk fulmineert Museveni over homoseksualiteit als gevaarlijke westerse import, omdat hij niet wil worden gezien als iemand die toegeeft aan het Westen,” zegt Titeca. “Maar binnenskamers erkent hij tegenover diplomaten dat homoseksualiteit er nu eenmaal is en dat dat prima is zolang het maar niet wordt ‘opgelegd’.”

Al met al denkt Titeca nu dat Museveni de wet niet zal blokkeren, onder meer omdat hij het Westen ziet als gevaar voor zijn regime. “De oppositie heeft hij wel onder controle, de pers ook wel, de mensenrechtenbeweging is aan banden gelegd. Wat resteert is de invloed van het Westen.” Dat valt ook in een breder perspectief van wat er in heel Afrika gaande is: de strategische draai van west naar oost, richting Rusland en China.

Maar daarnaast is de Oegandese maatschappij door virulente antihomopropaganda de afgelopen tien jaar veel homofober geworden. “Er heerst echt een massapsychose in het land als het om homoseksualiteit gaat. In februari nog brak er paniek uit om afbeeldingen van regenbogen, waar kinderen homo van zouden worden.”