Doorbraak in brexitimpasse rond Noord-Ierland

Premier Rishi Sunak heeft in Windsor Castle met EU-voorzitter Ursula von der Leyen een ‘beslissende doorbraak’ bereikt over de brexitregels rond Noord-Ierland. De concessies moeten hardliners in de Noord-Ierse hoofdstad Belfast ervan overtuigen een regering te vormen. In Londen moet premier Sunak eurosceptici binnen zijn Conservatieve Partij voor zich winnen. De voortekenen zijn gunstig, maar het ‘Windsor Framework’ kan nog instorten.

Tijdens de lange, vurige onderhandelingen over de brexit tussen het VK en Brussel kwamen beide partijen tot een ijzig compromis. Noord-Ierland, dat grenst aan EU-land Ierland, kreeg een aparte status. De bloedige strijd tussen anti- en pro-Britse groepen in de provincie eindigde 25 jaar geleden met een vredesakkoord. Eén van de afspraken was dat er nooit een fysieke grens op het eiland zou komen.

Vrede

Om de vrede te bewaren ging premier Boris Johnson tijdens de brexitonderhandelingen daarom akkoord met een gevoelige deal. Noord-Ierland bleef in grote lijnen onderdeel uitmaken van de EU, zodat goederen richting Ierland niet hoefden te worden gecontroleerd. Het heikele punt was, dat producten vanuit Groot-Brittannië richting Belfast hierdoor wél gecheckt moesten worden. Dit leidde tot wrevel. Noord-Ierland veranderde in een buitenpost van de EU.

Achter de schermen werkten Brussel en Westminster aan een oplossing om deze gaten in het zogenaamde Noord-Ierse Protocol op te vullen. De specifieke details komen later naar buiten, maar Sunak presenteerde vergaande veranderingen tijdens de gezamenlijke persconferentie. De bureaucratische papiermolen verdwijnt grotendeels in de prullenbak met de introductie van ‘rode’ en ‘groene’ codes.

Export

Als bedrijven op het Britse vasteland naar Noord-Ierland willen exporteren, hoeven ze in 97 procent van de gevallen geen douaneformaliteiten in te vullen. Producten bestemd voor transport richting de EU krijgen een rood stempel. In de havens van Belfast worden deze op de gebruikelijke manier gecontroleerd. De bevolking gaat de voordelen hiervan merken. Britse supermarktketens kunnen hun vestigingen in Noord-Ierland eenvoudig bevoorraden. Gewassen, bomen en pootaardappelen krijgen een vrijgeleide.

Minder zichtbaar, maar minstens zo belangrijk, is het toelaten van Britse medicijnen in Noord-Ierland zonder hindernissen. Zelfs als de EU een bepaald geneesmiddel nog moet goedkeuren, staat Brussel dit toe. Niet zo ingrijpend, maar voor de Noord-Ieren net zo belangrijk, is het schrappen van de regels rond het meenemen van huisdieren. De stringente EU-voorwaarden vervallen. Honden en katten, voorzien van een chip, mogen de oversteek met hun bazen maken.

Het Verenigd Koninkrijk moet in ruil voor deze toezeggingen volledige inzage geven in het goederenverkeer. Onder premier Johnson kon zo’n afspraak niet worden gemaakt. Het onderlinge vertrouwen was daarvoor te broos. Sunak, zo gaf Von der Leyen aan, sloeg een andere toon aan. Tijdens gesprekken over de oorlog in Oekraïne herstelde de band aanzienlijk. De noodzaak om een sterk front te vormen tegenover het Kremlin fungeerde als katalysator.

Zachte grens

Aan zijn tegenstanders, die tegen elke vorm van EU-inmenging in Noord-Ierland ageren, liet Sunak weten dat de wetten van Brussel alleen van kracht zijn voor het bewaken van de ‘zachte’ grens. De deelregering in Belfast, nu lamgelegd door de kwestie, krijgt de mogelijkheid voor nieuwe wetten over goederenverkeer te gaan liggen. Londen kan in dat geval een veto uitspreken over de wijzigingen.

Brussel weigerde echter het grootste obstakel weg te nemen. Zolang Noord-Ierland gebruikmaakt van de interne markt, blijft het Europese Hof het laatste woord houden over disputen. Voor de protestantse DUP was dit een van de voornaamste redenen om te weigeren na de verkiezingen een regering te vormen met het katholieke Sinn Fein. Het vredesakkoord uit 1998 schrijft voor dat beide partijen een kabinet moeten vormen.

Brexiteers

Voormalig DUP-leider Arlene Foster keerde zich direct al tegen het Windsor Framework, maar Sunak hoopt de komende weken voldoende van haar partijleden over de streep te trekken. De ‘brexiteers’ binnen de Conservatieve Partij buigen zich dinsdag over de materie. Dat Steve Baker, een van hun aanvoerders, sprak van een ‘goede deal voor alle betrokken partijen’ geeft Sunak reden tot optimisme.

Achter gesloten deuren heeft hij vrijwel zeker voldoende steun verworven in het parlement om een stemming over de deal te winnen, maar een interne revolte kan de zaak flink vertroebelen. Een verkapt dreigement van Von der Leyen helpt hen mogelijk in het gelid te blijven. Pas als het verdrag van kracht gaat, wil Brussel met het Verenigd Koninkrijk praten over een betere samenwerking op andere gebieden, zoals Horizon Europe, het wetenschapsfonds.