Antieke haven en meer rijkdom gevonden in ’s werelds oudste havenstad Byblos

Over de geschiedenis van Byblos was al veel bekend, dankzij eerder archeologisch onderzoek. Zo weten we dat Byblos 8000 jaar onafgebroken bewoond is geweest; zijn de graven van koningen gevonden, hun paleizen en tempels blootgelegd en zelfs kon de ingewikkelde handelsrelatie tussen het Egypte van de farao’s en de heersers van Byblos in kaart worden gebracht. Maar er bleven nog genoeg vragen over.

Een van de belangrijkste: waar bevond zich de haven van Byblos? Alles wees er namelijk op dat de rijkdom van de stad gebaseerd was op handel. Vooral de handel met Egypte leverde de welvaart, die zo duidelijk te zien is in de rijke koningsgraven en grote tempels. Maar de haven van Byblos kon tot nog toe niet worden gelokaliseerd.

Gewild in Egypte

Het belangrijkste product dat vanuit Byblos naar Egypte werd verhandeld, was het beroemde cederhout. Deze houtsoort, die gewonnen werd in de grote cederwouden die zich in de bergen boven Byblos bevonden, is zeer duurzaam. Het schors en hars van deze boomsoort hebben medische en cosmetische kwaliteiten. Cederhout was daarom zeer gewild in Egypte. Farao’s importeerden dit hout om er hun paleizen en tempels mee te verfraaien, of objecten mee te maken die in graven werden meegegeven. Het hars werd gebruikt bij mummificatie.

Lange tijd dacht men dat de kleine moderne vissershaven, die aan de noordkant van de akropolis van Byblos ligt de voortzetting was van de antieke haven. Maar geologisch onderzoek heeft laten zien dat de natuurlijk baai, aan het einde waarvan de huidige haven nog steeds ligt, in het verleden te ondiep was voor de ruim veertig meter lange schepen gevuld met enorme blokken cederhout. Bovendien bleek de monding van deze baai bezaaid met rotsen. “Daarom hebben we in de afgelopen tijd onderzoek gedaan aan de andere kant van de akropolis. Daar lag in het verleden namelijk ook een natuurlijke baai,” zegt maritiem archeoloog Martine Francis-Allouche, verantwoordelijk voor het onderzoek.

Geologisch onderzoek

Nooit eerder werd aan de zuidkant van de akropolis gezocht naar de haven, omdat de omgeving daar in de afgelopen millennia extreem was veranderd. Aanslibbing en de stort van afval hebben voor een laag sediment gezorgd die op sommige plekken meer dan 7 meter dik is. Door middel van geologisch onderzoek, waarbij gebruik is gemaakt is van de modernste grondradar, heeft men nu de oorspronkelijke vorm van de baai kunnen reconstrueren.

Die bleek niet alleen diep en wijd genoeg voor de schepen, de bodem bestond bovendien uit een zanderige ondergrond waarin nauwelijks rotsen voorkwamen. Ideaal dus om als haven te gebruiken. De vondst van een aantal grote stenen ankers, op een beschutte plek vlak buiten de kust, en net ten zuiden van de ingang van de baai leverde nog een extra aanwijzing. Martine Francis-Allouche: “Die ankers geven de plek aan waar schepen tijdelijk voor anker gingen voordat ze de haven konden binnenvaren.”

_{Tekst gaat verder onder graphic}

Complete necropolis ontdekt

Omdat er op de radarbeelden sporen te zien zijn die op een bebouwing langs de oorspronkelijke kustlijn lijken te wijzen, denkt zij dat bij de opgravingen die in de komende jaren zullen plaatsvinden de restanten van de havenwerken zullen worden aangetroffen.

In Byblos zelf is in de afgelopen drie jaar een complete necropolis uit de bronstijd ontdekt. Net buiten de zuidpoort die toegang gaf tot de akropolis bleek de ingang te liggen tot een hele serie in de zachte rotsbodem uitgehakte graven. Deze zogeheten hypogea lagen deels naast en deels onder elkaar en waren onderling verbonden door gangen en trappen.

Hoewel de toegang tot de graven buiten de ommuurde akropolis – het sacrale gebied waar de tempels en paleizen lagen en waar zich ook de graven van de koningen bevonden – lag strekte het complex zich uit tot onder de muren daarvan in de richting van de grote tempelcomplexen. Dat was met opzet. Door zich hier, zo dicht als mogelijk bij hun vorst te laten begraven bevestigden de bezitters hun status. Niet alleen bij leven, maar ook in de dood. Ook lijkt het erop dat de graven zo zijn aangelegd dat ze relatie hebben met de zogeheten obeliskentempel, een van de grootste tempels van de akropolis. Dat zou verband kunnen houden met de daar door sommigen veronderstelde vooroudercultus.

Van de vele kostbare en fraaie voorwerpen die de eerste twee opgravingscampagnes in deze necropool al hebben opgeleverd, zijn nu een aantal bijzondere exemplaren te zien op de indrukwekkende tentoonstelling in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Net als trouwens veel topstukken die in de honderd jaar daarvoor in Byblos al werden opgegraven.

Byblos in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, t/m 12/3