Amsterdam kan nog heel wat leren van het rolstoelvriendelijke Barcelona

Omdat Nederland vaak genoemd wordt als het goede voorbeeld waar het stadsplanning en actieve vakanties betreft, ging Katie Pennick ervan uit dat Amsterdam een soort mekka zou zijn op het gebied van toegankelijkheid. Maar dat valt vies tegen, bleek toen de Londense journalist en rolstoelgebruiker er afgelopen november was. Ja, ze had, ondanks de vele letterlijke en figuurlijke drempels een fantastische tijd gehad, schreef ze op Twitter, maar het ging niet met de vrijheid, het gemak en de onafhankelijkheid waarop ze had gehoopt.

Hoofdprobleem: je als rolstoelgebruiker manoeuvreren door de Amsterdamse straten. Doordat veel stoepen plots eindigen, oprijbare stoepranden ontbreken, trottoirs worden geblokkeerd door bankjes, vuilnisbakken en/of fietsen – zowel stilstaand het voetpad blokkerend als over de straten zoevend – was het voor Pennick lastig om zich door onze hoofdstad te verplaatsen. ‘Als rolstoelgebruiker voelde het alsof je je constant door een soms angstaanjagende hindernisbaan heen moest vechten,’ schreef Pennick.

Openbaar vervoer

Ook het openbaar vervoer bleek lang niet zo openbaar als gehoopt. Hoewel het ov – van metro tot bus – op papier toegankelijk is voor mensen in een rolstoel, lukte het Pennick tijdens haar trip in Amsterdam meermaals niet met deze vervoermiddelen te reizen.

Zo bleek bij aankomst met de metro de ondergrondse lift soms defect, waardoor ze verder/terug naar een ander station moest reizen om weer bovengronds te komen. En bij sommige trams en bussen lukte het Pennick niet de aandacht van de chauffeur te trekken om ‘de oprit’ naar beneden te laten.

En dan had je nog de perrons, die behalve zeer smal ook vaak gelegen zijn tussen de weg en het fietspad. ‘Je rijdt de bus uit en de fietsers, die echt niet stoppen, tegemoet. Het is huiveringwekkend,’ aldus Pennick.

Tot slotte: de houding van Amsterdammers ten opzichte van mensen in een rolstoel. Pennick: ‘Ik vind het vervelend te moeten zeggen dat ik over het algemeen een negatieve houding heb ervaren. Vaak keken mensen me aan alsof ik de eerste rolstoelgebruiker was die ze ooit hadden gezien. In het beste geval kwam dat door onwetendheid, in het slechtste door vijandigheid. Het was echt een vreemde ervaring.’

In beantwoording op raadsvragen over de ervaringen van Pennick heeft verkeerswethouder Melanie van der Horst laten weten dat gewerkt wordt aan het verbeteren van de communicatie over defecte liften en het versneld toegankelijk maken van tram- en bushaltes.

Amsterdam mijden

De ervaringen van Pennick met de Amsterdamse rolstoelvriendelijkheid staan niet op zichzelf. Nederland heeft in 2016 het VN-verdrag inzake de rechten van personen met een handicap ondertekend – waardoor de regering zich erop moet toeleggen de positie van mensen met een beperking te verbeteren. Amsterdam scoort zeker niet het slechtst op het gebied van toegankelijkheid, maar desondanks ervaren veel rolstoelgebruikers problemen in de stad.

In 2021 publiceerde het Sociaal Cultureel Planbureau nog een onderzoek naar de toegankelijkheid van het publieke leven voor mensen met een lichamelijke beperking, waarin mensen met een lichamelijke beperking aangaven Amsterdam te mijden of liever niet te bezoeken. Pijnlijk is bovendien dat de nieuwste, peperdure trams bij meerdere haltes zelfs minder goed rolstoeltoegankelijk zijn, doordat ze een andere vloerhoogte hebben dan de vorige generatie.

Paralympische Zomerspelen

Een stad die volgens menig rolstoelgebruiker als veel toegankelijker wordt ervaren, is Barcelona. Al jaren staat de Spaanse stad te boek als een van de meest toegankelijke steden van Europa. Dat is de nalatenschap van de Olympische en Paralympische Zomerspelen in 1992.

In aanloop naar het sportevenement werd toegankelijk ov ingezet en een Olympisch dorp gebouwd, waarbij extra gelet werd op de toegankelijkheid van de wegen voor zowel atleten als bezoekers. Die ingrepen vormden het startschot voor een internationaal geroemd toegankelijkheidsoffensief waarmee de Spaanse stad sindsdien nooit is opgehouden.

Speciale rolstoelen

Net als in Amsterdam zijn inmiddels vrijwel alle musea en attracties rolstoeltoegankelijk. In Barcelona kun je zelfs als rolstoelgebruiker, indien nodig met assistentie, met gratis beschikbare speciale rolstoelen het strand op en de zee in. Maar de belangrijkste zaken die Barcelona zo geliefd maken bij rolstoelgebruikers zijn, zoals Amsterdam laat zien, nog altijd niet vanzelfsprekend.

Neem de stoepen en looppaden. In Barcelona zijn die doorgaans breed en bij oversteekplaatsen goed oprijbaar. Oversteken is zo dus zelden een probleem. Wat ook helpt: klinkers zijn er weinig. “Dat was een van de eerste dingen die mij opvielen toen ik voor het eerst met rolstoel naar Barcelona reisde,” zegt Yvonne Pas (64), die over de jaren rolstoelgebonden is geraakt, nadat bij haar ruim twintig jaar geleden multiple sclerose werd geconstateerd. “Die klinkers in Nederlandse steden zijn natuurlijk hartstikke romantisch, maar in een rolstoel word je dan wel helemaal door elkaar gehobbeld.”

Uitgescholden

Ook het ov in Barcelona wordt door rolstoelgebruikers als relatief goed toegankelijk ervaren. Ticketmachines zijn leesbaar in brailleschrift, bussen en trams zijn toegankelijk dankzij hellingen, en vrijwel alle metrostations zijn te bereiken in een rolstoel.

In Barcelona komen, op het gebied van defecten en menselijk gedrag, natuurlijk ook vergelijkbare problemen voor als in Amsterdam. Zo is recent nog een onderzoek gestart naar een buschauffeur die een rolstoelgebruiker zou hebben uitgescholden en de toegang tot de bus zou hebben geweigerd.

Wc’s

Er is volgens Pas nog een ander belangrijk punt waarop Barcelona zich onderscheidt van Amsterdam: de aanwezigheid van rolstoeltoegankelijke wc’s. Hoewel in beide steden weinig openbare toiletten zijn in vergelijking met bijvoorbeeld Parijs, kun je in Barcelona als rolstoelgebruiker in relatief veel meer cafés en publieke gebouwen terecht om naar de wc te gaan.

Pas: “Ik ben heel erg op de wc gefixeerd bij mijn vakantiebestemmingen. Naar een stad toe reizen is één ding, maar als je ergens niet makkelijk naar de wc kunt, is de lol er snel van af. En waar je in Barcelona in alle publieke gebouwen en musea en veel cafés terechtkunt, is dat in Amsterdam veel minder het geval. Je kunt vaak wel met een rolstoel naar binnen in Amsterdamse cafés, maar als je naar de wc wil, moet je naar de kelder of naar boven. Dan houdt het voor rolstoelgebruikers gauw op.”