Wandelen langs het academisch leven in Amsterdam-Oost

A. Diamantslijperij

De wijzen komen van oudsher uit het oosten, of het nu de drie koningen zijn of de studenten die uit de schoolbanken rollen in Amsterdam-Oost. We starten bij de Universiteit van Amsterdam waar dagelijks tienduizenden studenten economie, bedrijfskunde, rechtsgeleerdheid en maatschappij- en gedragswetenschappen bestuderen. Deze pocketformaat campus is gebouwd op en rond het Roeterseiland, vernoemd naar Hendrik Roeters (1617-1699), eigenaar van het eiland, die hier de eerste nijverheid vestigde. Pas veel later, in een voormalige diamantslijperij, kwamen de eerste universitaire vakgroepen.

Achter de gevel van de slijperij is nu Crea, het cultureel studentencentrum, gehuisvest. Aan het water verschenen in de jaren twintig van de vorige eeuw de strakke gebouwen waar beelden van beeldhouwer Hildo Krop verwijzen naar de diverse studierichtingen.

B. Zeemaneffect

Via petit Versailles (de bijnaam van de buurt voor het groen) steken we de brug over naar de Plantage Muidergracht. Op de hoek staat de Amsterdam Business school van Benthem Crouwel Architekten (2008) een modern schip dat contrasteert met de villa aan de overzijde dat ooit gebouwd werd als Natuurkundig Laboratorium.

Daarachter ligt Laboratorium Physica, in 1923 gebouwd voor Nobelprijswinnaar Pieter Zeeman. Dit laboratorium voldeed met trilvrije vloeren en minimaal ijzergebruik aan alle eisen voor natuurkundige experimenten. In het raam boven de deur is het Zeemaneffect verbeeld, de breking van licht door een prisma. In stijl werd hier collega-wetenschapper Albert Einstein ontvangen.

C. Fransche Manege

Het Sarphativerpleeghuis bij de Nieuwe Kerkstraat diende vanaf 1782 als spin- en rasphuis. Een plek waar arme sloebers en boefjes voor kost en inwoning werkten, leren door te doen. Dat geldt ook voor de muziekschool die achter het tehuis is gevestigd, met de ingang in de Manegestraat. Op deze plek stond tussen 1761 en 1888 de Fransche Manege, waar paardrijden werd geleerd en de paarden van circus Carré rondliepen.

D. Joodse hbs

We lopen via de Amstel om naar de Voormalige Stadstimmertuin, waar in de oorlogstijd de Joodse hbs was gevestigd op nummer 2. Alle Joodse leerlingen van openbare middelbare scholen in de stad moesten hier in oorlogstijd les gaan volgen, zo ook Margot en Anne Frank. In 1943 werd de school gesloten omdat bijna alle leerlingen gedeporteerd of ondergedoken waren.

E. Tienduizenden studenten

Om de hoek is het imperium van de Amstelcampus van de Hogeschool van Amsterdam (HvA) gestold rond het Rhijnspoorplein. Net als Roeterseiland wordt deze locatie dagelijks door tienduizenden studenten overstroomd. De gebouwen zijn als poortwachters opgesteld en dragen namen als Wibaut, Kohnstamm, Ko Mulder en Benno Premsela. Op de website claimt de HvA met neologismen als ‘Stadscampus’ en ‘Knowledge Mile’ haar rol in Amsterdam.

F. Amstelbrouwerij

Aan de Mauritskade staat het Amsterdam Fashion Institute (Amfi), ook onderdeel van de HvA, dat studenten onderwijs biedt voor een loopbaan in de textiel- en kledingindustrie. Het is gehuisvest in de voormalige Amstelbrouwerij die in 1932 werd voltooid door architecten Eschauzier en Langhout. Het kantoorgebouw is het enig overgebleven deel van het bedrijfscomplex. In 1982 werden de laatste activiteiten van de Amstelbrouwerij op deze plek stopgezet.

G. Ruimtegebrek

In de Tweede Boerhaavestraat 7 vestigde zich in 1924 de Talmoed Thoraschool, die in het begin van de 19de eeuw was begonnen aan de Uilenburgersjoel. Ruimtegebrek dwong tot verhuizing naar een grotere locatie. Na de oorlog is het even als noodschoolgebouw gebruikt. Verderop staan nog meer voormalige schoolgebouwen zoals de Joodse Mulo op nummer 49 en 51 en de Godsdienst School op nummer 80.

H. Midden in de weilanden

Door het Oosterpark lopen we naar het Eikenplein waar in 1889 de Zusters Franciscanessen de Sint Barbaraschool oprichtten. De school stond vlakbij de grote Sint-Bonifatiuskerk die met een parochiehuis en kapel enkele jaren daarvoor in de Tweede Oosterparkstraat was gebouwd, toen nog midden in de weilanden. Het ontwerp van de school en kerk is van architect Evert Margry.

I. Zoölogisch Museum

We lopen dwars door het Oosterpark om ditmaal te stoppen aan de overkant bij het Generator Hostel. Hier huisde voorheen de Gemeentelijke Universiteit (UvA), met het Laboratorium voor de Gezondheidsleer, de afdeling Tropische Hygiëne (KIT) en weer later het Zoölogisch Museum met een depot vol reptielen, vissen en ongewervelde dieren.

J. Kunstenaars

Aan de overkant van de Mauritskade kijk je uit op de Rijksakademie van Beeldende Kunsten, opgericht in 1870 en in 1992 verhuisd naar deze voormalige Cavaleriekazerne. Het gebouw huisvest werkplaatsen voor constructie, beeld en geluid en chemie. Vijftig startende kunstenaars van over de hele wereld volgen hier het atelierprogramma. Jaarlijks zijn er de Open Studios en kan het publiek de resultaten zien en de kunstenaars leren kennen.

K. Geleerdheid

We lopen terug naar het Roeterseiland, wijzer geworden van de geleerdheid, zo dicht op elkaar.

Walking Amsterdam, door Floor van Spaendonck en Gijs Stork, Uitgeverij Fjord, €24,50.