Tien jaar Ajax Vrouwen, ondanks alle weerstand: ‘En het is nog altijd niet vanzelfsprekend dat we er zijn’

“Wij zijn Ajax, het kan toch niet zo zijn dat Feyenoord en PSV eerder zijn dan jullie?” Voorjaar 2012 doet KNVB-voorzitter Michael van Praag een klemmend beroep op de Ajaxtop: begin met vrouwenvoetbal. Hij zet er zijn pet als Ajacied voor op, de club waar hij eerder voorzitter was.

Vijf jaar daarvoor, in 2007, is een handjevol profclubs al de eredivisie vrouwen begonnen. De Grote Drie (Ajax, Feyenoord en PSV) ontbreken. “Vanaf toen was de vraag: waarom ontbreken jullie?” aldus Daphne Koster, nu manager van Ajax Vrouwen. De club wordt er eindeloos op aangesproken. Ook door sportjournalist Barbara Barend. “Dan zeiden ze: ‘Het ligt zo afgelegen in de Bijlmer, dan moeten die vrouwen ’s avonds alleen naar huis fietsen.’ Of: ‘Dan moeten we nieuwe kleedkamers bouwen.’ Allemaal slechte argumenten.”

Waarom wachten?

Marleen Molenaar, destijds manager van AZ Vrouwen, begint er steeds over als ze Ajaxbestuurders treft. “Uiteindelijk gaan jullie er toch mee beginnen, waarom nog wachten?”

Ook Johan Cruijff is groot voorstander, heeft hij Barend verteld. Maar zijn coup dan wel fluwelen revolutie die in 2010 begint, heeft een verlammend effect op de directie en raad van commissarissen. Pas ver in 2012 keert de rust terug.

Een paar maanden daarvoor heeft Van Praag een gesprek geïnitieerd met onder anderen Ajaxcoach Frank de Boer, hoofd jeugdopleiding Wim Jonk en directieleden. Hij zegt daar dat een enorme doelgroep voor het oprapen ligt. “En ik speelde in op hun gemoedsrust: het kan toch niet zo zijn dat Feyenoord en PSV eerder zijn?” Daphne Koster, door Van Praag meegetroond als welbespraakt boegbeeld van het vrouwenvoetbal, legt uit hoe de club in korte tijd een selectie kan samenstellen. “Het voelde als een examen,” zegt ze achteraf.

Van Praag heeft nog een ijzer in het vuur: hoofdsponsor Aegon. Die betaalt jaarlijks 10 miljoen euro. Nog eens 2 miljoen betreft een bonusregeling. Alleen als Ajax aan bepaalde voorwaarden voldoet, krijgt het die. Van Praag vraagt Aegondirecteur Jan Driessen de club daarmee onder druk te zetten. In eerste instantie krijgt Ajax van Aegon zo’n 1,5 ton voor een vrouwenteam. In het voorjaar van 2012 geeft de directie zich gewonnen. Ajax is net iets eerder dan PSV. Feyenoord heeft pas sinds vorig seizoen een vrouwenteam. “We moesten er een premie op zetten,” aldus Jan Driessen achteraf.

Niet meer weg te denken

Anno 2022 begint Ajax Vrouwen internationaal voorzichtig mee te tellen. Onlangs werd Eintracht Frankfurt, nummer drie in de hoog aangeschreven Duitse competitie, uitgeschakeld in de Champions League. De ploeg werd twee keer landskampioen, won vijf keer de KNVB Beker en herbergt internationals als Sherida Spitse, Victoria Pelova en Romée Leuchter.

“De vrouwen zijn niet meer weg te denken bij Ajax,” concludeert Daphne Koster. “Maar Ajax is in de eerste 112 jaar een exclusief mannenbolwerk geweest. Dat maakt het nog steeds niet vanzelfsprekend dat we er zijn.” Nu Ajax Vrouwen tien jaar bestaat, maakte Het Parool een rondgang langs oud-speelsters, begeleiders en bestuurders. Centrale vraag: in hoeverre hebben ze een plek veroverd?

Onder de indruk

Daphne Koster en Anouk Hoogendijk werden als eersten gecontracteerd. “Het was spannend om te tekenen,” zegt Hoogendijk. “Je wist dat het een grote naam was, maar nog niet wat voor team het ging worden.” Ook Tessel Middag – nu bij het Schotse Rangers – ging op gesprek in de Arena. “Dan ben je onder de indruk. Ik ben geboren en getogen in Amsterdam, studeerde er. Dus ik had er wel oren naar.”

Veel van de spelers zijn van huis uit Ajaxfan. Merel van Dongen, nu spelend bij Atlético Madrid: “De eerste keer dat ik het shirt aantrok – ik kon het gewoon niet geloven. Een van de allermooiste dagen uit mijn voetbalcarrière.” Hoogendijk: “Als kind legde ik al mijn zakgeld opzij om met korting een Ajaxshirt van het vorige seizoen te kopen. Nu speelde ik erin met mijn naam achterop.”

Kelly Zeeman, die vanaf 2013 vrijwel onafgebroken voor Ajax speelde: “Ik zag ineens spelers van het mannenelftal lopen waar ik vroeger een poster van in mijn kamer had hangen. Ook waren er allerlei faciliteiten die we mochten gebruiken.”

Sommige speelsters ervoeren de faciliteiten en mogelijkheden als een warm bad. Tessel Middag, die was overgekomen van ADO, had niet altijd dat idee. “De houding was: je moet blij zijn dat Ajax interesse in je heeft. Jullie zijn de eerste generatie vrouwen, knijp je handjes maar dicht. Als we extra faciliteiten vroegen was het al snel: voor jou tien anderen.” Een oud-teamgenoot die anoniem wil blijven, bevestigt dat: “Niet zeiken, jullie hebben het beter dan bij andere clubs, hoorden we vaak. Dan ga je toch naar Zwolle of ADO?”

Eindjes aan elkaar knopen

Middag begon met 250 euro per maand. Met een KNVB- bijdrage voor internationals knoopte ze de eindjes aan elkaar. Op Hoogendijk, Koster en Petra Hogewoning na, die een lease-auto hadden, kwamen speelsters met de fiets of ander vervoer naar de club. Tot gemor leidde dat niet. Zeeman: “Dat we überhaupt salaris hadden, wat ook nog jaarlijks wat omhoog ging, was bijzonder in vergelijking met sommige andere clubs.”

Op De Toekomst stuitten ze op wantrouwen. Koster: “Een kleine groep gunde het ons. Een grote groep wilde niets met ons te maken hebben.” Clubicoon Sjaak Swart verwelkomde de vrouwen wel, als trouw bezoeker van wedstrijden en trainingen. Ook coryfeeën als Heini Otto, Simon Tahamata en David Endt ontfermden zich over hen. Ze werden ook snel lid gemaakt van de vereniging Ajax, om te markeren dat ze volwaardig onderdeel waren.

Toch was hun status lang onduidelijk. Tessel Middag: “Waren we gelijkwaardig aan het eerste mannenelftal, aan Jong Ajax of aan het eerste jongensteam onder 12?” Bij belangrijke wedstrijden van jongensteams waren ze veroordeeld tot een achterafveldje, voor de uitlooptraining deelden ze een veld met een honkbalclub.

“Het was geweldig om mee te mogen trainen, maar het was wel op het achterste veld, ja,” zegt Chelly Drost, die in 2012 in het ‘talententeam’ zat, waarmee Ajax de selectie aanvulde. “Zo is vrouwenvoetbal nu eenmaal. We zijn de laatkomers, achteraan aansluiten en wachten op je beurt.”

“We hadden twee kleedkamers, één diende als medische ruimte,” zegt Koster. “De trainer en z’n assistent zaten in een scheidsrechtershok. Alles was gericht op de mannen. Het was bij wijze van spreken: hier heb je een zak ballen en zorg maar dat we kampioen worden, want wij zijn Ajax, wij zijn de beste. Verder werd nergens over nagedacht. De mediastrategie, communicatieafdeling, medische afdeling, sportieve ambities – er was een aardverschuiving nodig.” Zeeman: “Je moet kampioen worden en anders moet je je bek houden. Zo heb ik het altijd gevoeld.”

Patat en frikandellen

De vrouwen aten meteen in dezelfde kantine als de mannen, maar kregen aanvankelijk niet altijd hetzelfde. “Zij kregen een maaltijd precies afgestemd op hun trainingsschema,” aldus Zeeman. “Wij moesten het soms doen met eten voor genodigden en personeel. Wij hebben weleens een dag voor de wedstrijd aan de patat en frikandellen gezeten.”

Koster: “Ik was direct trots op het shirt dat ik droeg. Maar een idee over hoe we gepositioneerd moesten worden? Dat was er niet.” Middag: “Het voelde als een project vallend onder het hoofdstuk maatschappelijk verantwoord ondernemen. Er was geen duidelijk plan.” Tekenend voor de verwarring was dat het team het ene moment onder technisch directeur Marc Overmars viel, en het andere onder commercieel directeur Edwin van der Sar.

Trainer Ed Engelkes wekte wrevel omdat hij vanaf 2014 ook een amateurclub in Harderwijk trainde, VVOG. Koster: “Daar vonden wij wat van. Maar hij kwam ermee weg. Dat gold ook voor zijn opvolger. Pas nu zijn de financiën dusdanig dat je een betrokken coach kunt eisen.” Volgens Engelkes had Ajax er nooit last van. “VVOG was alleen ’s avonds.” De spelersraad klaagde tevergeefs bij Van der Sar. Een oud-speelster: “We waren er voor het maatschappelijke plaatje en moesten niet overvragen, was de reactie. Voor mij was dat de druppel om naar een andere club te gaan.”

Spelersbus

Een andere strijd wonnen de speelsters wel, mede dankzij manager Molenaar. Ze moesten aanvankelijk op Adidasschoenen spelen, terwijl de mannen individuele, vaak lucratieve contracten afsloten met concurrenten als Puma en Nike. “Ik ben op [commercieel directeur] Menno Geelen afgestapt,” aldus Merel van Dongen. “Het was gewoon discriminatie. Het jaar daarop was het geregeld. Daar ben ik hem heel dankbaar voor.”

Er dreigde een tegenslag toen Molenaar per memo werd gemeld dat de spelersbus tot nader order alleen voor het mannenteam was. “Dat voelde als een stap terug.” Met enige moeite wist ze het besluit terug te draaien.

Middag vertrok in 2016 naar Manchester City. “Toen waren we nog geen volwaardig onderdeel van de club. Ajax wachtte op een definitieve doorbraak van het vrouwenvoetbal en keek naar de KNVB. De KNVB keek naar de clubs voor meer investeringen.”

Zo streden de vrouwen op én buiten het veld. Volgens Molenaar, in 2017 opgevolgd als manager door Koster, niet iets om over te klagen. “Het is logisch dat het er niet vanaf dag één stond. Dat had alleen gekund als je er miljoenen tegenaan had gegooid. Uiteindelijk gaat het wel de goede kant op. Het budget is stapje voor stapje verhoogd.” Ook Van Dongen is begripvol. “Het is een jonge sport, dan hou je je soms bezig met randzaken. Uiteindelijk dacht ik altijd: tien jaar geleden was het onmogelijk hier als vrouw te spelen. En kijk eens waar we nu staan.”

EK van 2017

In de eerste jaren leken de vrouwen er soms bij te hangen. Het door Oranje gewonnen EK in 2017 zorgde pas echt voor een stroomversnelling. Middag: “Toen is aangetoond dat je ook publiek en sponsors kunt trekken.” Het was het zetje dat Ajax nodig had. Nadien kregen de Ajax Vrouwen als eersten een eigen cao. Talentendagen en trainingen voor jonge meisjes zijn nu gangbaar, er zijn vier trainingsgroepen voor meiden (8 tot 16 jaar), een Talententeam voor onder 19, faciliteiten zijn sterk verbeterd en het aantal stafleden en kantoorpersoneel dat exclusief voor de vrouwen werkt is fors uitgebreid. Koster: “We beschikken over vier fysiotherapeuten en een bekwame medische staf. Jeugdteams groeien op met elkaar, jongens en meisjes eten en leren hier samen.”

Toch blijft betaald voetbal voor vrouwen financieel bezien ingewikkeld. “Ajax legt tonnen bij,” zegt een ingewijde. “Recettes zijn verwaarloosbaar, net als merchandise en tv-gelden. Grote sponsors stoppen er op z’n hoogst een stukje vrouwenbudget bij. Dat maakt kleinere clubs huiverig.” Voor Van Dongen is het een kwestie van willen. “Je hebt echt geen miljoenen nodig. Vrouwenvoetbal is als een start-up. Je moet eerst investeren om te gaan verdienen.”

De vraag is wat Ajax wil. Aansluiten bij de Europese top vergt grotere investeringen. Dinsdag wacht Arsenal in de Champions League. Al het andere dan een stevige nederlaag zou verrassend zijn. Koster: “Het zegt eigenlijk genoeg dat ik even na moet denken als je vraagt: wat willen we nu? Het voornaamste doel is om ons bij de beste zestien clubs van Europa te voegen. Ik geloof heilig in dit project, net als de directie. We zijn merkversterkend.”

Voor dit artikel sprak Het Parool twintig betrokkenen, onder wie negen oud-speelsters van Ajax.