Wat je zoal op je lever kunt hebben? Vet!

Ongemerkt hoopt zich bij miljoenen Nederlanders – zelfs al bij kinderen – steeds meer vet op in de lever. De gevolgen liegen er niet om. Gelukkig kun je dit veelzijdige ‘zuiveringsstation’ ook weer schoon krijgen.

Ze dacht gezond bezig te zijn door elke dag vruchtensappen te drinken, maar belandde bij de specialist in het ziekenhuis. De conclusie uit onderzoek: een behoorlijk vervette lever. Met ‘dank’ aan de fructose in de vruchtensappen die de ze elke dag dronk. Een glas sap bevat al snel enkele stuks fruit en dus veel calorieën. Overgewicht is een belangrijke oorzaak van leververvetting, en calorieën uit vruchtensappen kunnen bijdragen aan het ontwikkelen van overgewicht.

Ger Koek, als specialist en onderzoeker verbonden aan Maastricht UMC+ en de Universiteit van Maastricht, heeft het van dichtbij meegemaakt: op het oog kerngezonde mensen krijgen buikpijnklachten of voelen zich misselijk en vermoeid doordat hun lever zijn werk niet meer naar behoren kan uitvoeren.

Niet alleen alcoholisten

Dat ongeveer de helft van de Nederlanders te zwaar is, heeft gevolgen voor de vitale organen. Naast hart, longen en nieren wordt ook de lever – rechts boven in de buik – daartoe gerekend. De Maag Lever Darm Stichting houdt het erop dat 50 procent van de Nederlanders een vergrote kans heeft op leververvetting. Ruim 2,5 miljoen mensen hebben er in meer of mindere mate last van en dat aantal groeit volgens de experts alleen maar. Geen fijne boodschap.

“Je lever functioneert als een zuiveringsstation in je lichaam,” legt leverspecialist Ger Koek uit. “Het maakt gal aan om vetten te verteren en zorgt ervoor dat andere organen tijdig van suikers, eiwitten en vetten worden voorzien. De lever maakt ook giftige stoffen in het lichaam onschadelijk, zoals alcohol. Maar eenmaal vervet, wordt het moeilijker om die functies uit te voeren. En er kunnen ontstekingen ontstaan die een rol spelen bij ernstige aandoeningen zoals hart- en vaatziekten, diabetes type 2 en leverkanker.”

Bij leveraandoeningen denken veel mensen al snel aan alcoholisten. Inderdaad, als je flink drinkt, ben je vrijwel zeker de klos. “Van de serieuze alcoholdrinkers die minimaal vijf glazen per dag innemen, krijgt ongeveer negentig procent leververvetting,” zegt Stijn Meijnikman, artsonderzoeker bij Universitair Medisch Centra (UMC) in Amsterdam. Het orgaan raakt door het afbreken van alcohol overbelast. De suikers uit de alcohol worden op den duur omgezet in vet, ook in de levercellen.

Maar de genoemde 2,5 miljoen Nederlanders zijn geen alcoholisten: bij het gros van hen is de oorzaak de scheefgegroeide verhouding tussen wat ze aan calorieën binnenkrijgen en wat ze daarvan verbranden. Deze variant heet niet-alcoholische leververvetting. “Het lichaam krijgt gedurende lange tijd meer suikers binnen dan het verbruikt en slaat die op in vet,” verduidelijkt Meijnikman.

Ongevoelige vetcellen

Zoiets gebeurt niet van vandaag op morgen. Pas als de vetdepots het niet meer aankunnen en je niets zou doen aan je gewichtstoename, ontstaat een disbalans. De kans wordt groter dat de vetcellen op den duur ongevoelig raken voor insuline, het hormoon dat ervoor zorgt dat de afgebroken koolhydraten uit een maaltijd als glucose naar de cellen worden vervoerd. Bij ongevoelige vetcellen raakt de opname van stoffen verstoord. Als de lever te lang en te veel werk heeft aan de afbraak ervan, ontstaat het risico op een chronische ontsteking.

Een chronische leverontsteking veroorzaakt littekens, zegt Koek. “Vergelijk het met een wondje op je huid. Dat beetje rood eromheen is een teken dat het wat ontstoken is. Na genezing van de wond houd je een wit litteken over. Datzelfde gebeurt bij een ontstoken lever. Je gezonde levercellen raken omgeven door littekenweefsel, ook wel fibrose genoemd. Daardoor neemt de capaciteit van de lever af. Dat noemen we levercirrose, een belangrijke oorzaak van leverkanker.”

Littekenweefsel

Het lastige aan leververvetting is dat je er in het begin helemaal niets van merkt, omdat dit orgaan van anderhalve kilo flexibel is en een grote reservecapaciteit heeft. Klachten die je uiteindelijk kunt voelen zijn bijvoorbeeld pijn rechts boven in de buik, of zonder duidelijke reden vermoeid zijn.

“Er zijn risico-indicatoren,” zegt arts-onderzoeker Stijn Meijnikman. “Bijna twee derde van de mensen met diabetes type 2 heeft bijvoorbeeld al een ernstige vorm van littekenweefsel in de lever, blijkt uit een recente studie. Heb je veel buikvet of ben je een chronische alcoholgebruiker, dan is het risico groot dat je leververvetting hebt. Hoe meer je lichaam uit balans is, des te groter het risico.”

Het is nu nog lastig om vast te stellen in welke mate een lever is aangetast. Als gouden standaard geldt het biopt, waarbij weefsel wordt weggenomen voor nader onderzoek. “Maar niemand wil graag dat er wat leverweefsel wordt weggezogen,” zegt Meijnikman. “Dus eerst wordt er een echografie gemaakt om de mate van vervetting te onderzoeken. Met behulp van deze techniek is goed vast te stellen of de lever meer dan dertig procent vervet is. Ook een MRI geeft uitsluitsel.”

En in de meeste gevallen kun je nog altijd doen wat de patiënt deed die te veel vruchtensappen op een dag dronk: ze stuurde haar lichaam rigoureus bij door gewoon fruit te gaan eten. Binnen een half jaar was ze weer oké.