Wandelen langs het slavernijverleden van Suriname in Amsterdam-Oost

A. Ontmoetingscentrum

Na een tip van Silver Bosch lopen wij de Oostcast-route, een wandeling met podcast en kunst van Fré Calmes. Het project sluit aan op de tentoonstelling Zwartheid onder ogen komen van The Black Archives, waar we beginnen. Op en rond Zeeburgerdijk 19-21 zijn muurschilderingen, exposities en er vinden gesprekken plaats. Ook worden daar de archieven verzameld van Vereniging Ons Suriname en The Black Archives. Daarin zijn meer dan 10.000 boeken over racisme, slavernij en (de)kolonisatie te raadplegen.

Ons Suriname werd al in 1918 opgericht als gezelligheidsvereniging en ontmoetingscentrum voor Surinamers in Amsterdam. Eerst was die gehuisvest op de Marnixstraat en vanaf 1973 op de huidige locatie aan de Zeeburgerdijk, een voormalige school. Het accent is in de loop van de jaren verschoven naar cultuur, maar samenkomen staat nog steeds centraal.

B. Naskip

Op de Dappermarkt zijn Surinaamse specialiteiten te verkrijgen. De vestiging van Naskip, een Surinaamse klassieker, is op nummer 147. Na zes vestigingen in Suriname is er een zevende in Amsterdam geopend. Een fenomeen dat je moet proberen is de hot sauce van Naskip, zelfs aan boord van de KLM-vluchten vanaf Paramaribo wordt die bij de maaltijden geserveerd.

C. Tropenmuseum

We lopen naar het Tropenmuseum, vroeger Koloniaal Instituut geheten en onderdeel van de route. Hier vertelt de podcast over een beeldhouwwerk aan de gevel dat een Surinaamse vrouw voorstelt met een goudzeef. Vermoedelijk is het goudzoeker Paulina Bruyning (1896-1980), die de bijnaam Gowtu Missie (Gouden Dame) droeg. Zij gebruikte haar goudopbrengst om arme landgenoten te helpen. Pijnlijk is dat in dezelfde periode de Nederlanders het Surinaamse goud tegen een woekerprijs inkochten. Vervolgens werd het hier, in het Koloniaal Instituut, getoond om te laten zien hoe winstgevend Suriname was.

Het gebouw waar het huidige Tropenmuseum in is gevestigd wordt (ondanks de verwijzingen naar het koloniale verleden) gezien als een van de mooiste museumgebouwen van Nederland. Het rijksmonument dateert uit 1926, ontworpen door architect J.J. van Nieukerken, met een gigantische centrale hal. De komende jaren geeft de huidige tentoonstelling Onze koloniale erfenis inzicht in de meerstemmigheid van onze geschiedenis.

Aan de andere kant van het gebouw, aan de Mauritskade, is het Koninklijk Instituut voor de Tropen (KIT) gevestigd, een kennisinstituut voor internationale, economische en interculturele samenwerking met de Verenigde Naties, de Europese Unie, het bedrijfsleven en de Wereldbank. Ook zitten er meer dan vijftig duurzaamheidsexperts en sociale ondernemers, zoals PHI Factory, die gericht zijn op het bereiken van de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen van de Verenigde Naties.

D. Monument

We lopen langs het hotel van het KIT, dat nu, naar een ontwerp van Wiel Arets Architects, gerenoveerd wordt om als duurzaam hotel in 2024 weer geopend te worden. Het Oosterpark is vanaf 1886 aangelegd op de plaats van de oude Oosterbegraafplaats. Het definitieve ontwerp voor het park is gemaakt door Leonard Springer en moest naast wandelen ook ruimte bieden aan sport en activiteiten. In een hoek van het Oosterpark staat het Nationaal monument slavernijverleden van een van de grote zonen van Suriname, kunstenaar Erwin de Vries. Het monument werd in 2002 geplaatst ter nagedachtenis aan de afschaffing van de slavernij in Nederland in 1863 en sedertdien vindt hier jaarlijks op 1 juli Keti Koti, de nationale herdenking van het slavernijverleden van Nederland, plaats.

E. Straatnamen

We lopen naar de Vrolikstraat en vervolgens naar de Camperstraat, achter het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis. De Oostcast-tour zoomt hier in op de straatnamen vernoemd naar medische wetenschappers die met hun onderzoek bijgedragen hebben aan quasi-wetenschappelijk rassenonderscheid. Zo was wetenschapper Gerardus Vrolik, directeur van de Hortus, als onderzoeker bezig met raciale verschillen waarbij hij op basis van anatomisch onderzoek de witte mens boven alle andere mensen plaatste.

Wetenschapper Petrus Camper ontleedde in de 18de eeuw, onder andere in het anatomisch theater in het Waaggebouw aan de Nieuwmarkt, lichamen van diverse afkomst. Hoewel Camper zich uitsprak tegen slavernij wordt zijn praktijk toch als indirecte bijdrage aan rassenonderscheid gezien omdat zijn waarnemingen later zijn gebruikt als (semi-)wetenschappelijke onderbouwing voor racistische theorievorming.

F. Diversiteit

We lopen door de Ruyschstraat, vernoemd naar anatoom Frederik Ruysch. Hij vervaardigde wereldberoemde preparaten die hij fijnzinnig en vooral romantisch vormgaf. Zijn collectie verkocht hij aan Peter de Grote en is nog steeds – deels – te zien in de Kunstkamera in Sint-Petersburg. Mijmerend over de diversiteit van de Oosterparkbuurt lopen we terug, in Nescio’s voetsporen.

Walking Amsterdam, door Floor van Spaendonck en Gijs Stork, Uitgeverij Fjord, €24,50.