Wandelen door Broek in Waterland, ‘de voortuin van Amsterdam’

Goede vrienden Floor van Spaendonck en Gijs Stork houden van de stad en haar verhalen. Elke week wandelen ze volgens een ander thema, zo pik je ook nog eens wat op. Deze keer lopen ze door Broek in Waterland, ‘de voortuin van Amsterdam’.

A. Pannenkoekenhuis De Witte Swaen verwelkomt de bezoeker van het ­historische centrum van Broek in Waterland. De Broeker properheid, de statige houten huizen en de om­liggende siertuinen zijn sinds de 18de eeuw wereldberoemd. Onveranderd is ook de status van renteniersdorp voor Amsterdammers, die hier het dorpsgevoel vinden. Het is een gezellig, rustige gemeenschap en op onze wandeling komen we aan de lopende band vrienden, familie en bekenden tegen. De oude klompenmakerij van het dorp staat te koop. Veel Broekenaren zijn blij dat die gestopt is – nu hebben toeristen geen reden meer hun dorp in groten getale te overspoelen. Wandelaars blijven welkom.

B. We lopen Laan in en staan stil bij nummer 18, het oudste huis van Broek. Het overleefde de grote brand die de Spanjaarden stichtten in de Tachtigjarige Oorlog. De Laan heeft tal van bijzondere gevels. Bewoner Bram De Jaeger vertelt ons over de monumentenstatus en het kleur­gebruik van Broekergrijs. In de 18de eeuw werd het dorp beschreven als een ‘bonte veelkleurigheid’, maar ­later is dat veranderd. Het huidige kleurgebruik is opgekomen in de 19de eeuw. Eén verklaring daarvoor is dat bewoners in economisch minder florissante periodes vooral grijze grondverf gebruikten. Volgens De Jaeger was deze verf echter over na het schilderen van een grote hangar voor de Tweede Wereldoorlog. Sinds Broek in 1969 de status kreeg van ­beschermd dorpsgezicht, wordt het Broekergrijs aangehouden als de ­belangrijkste kleur.

C. Het Havenrak lonkt met een uitzicht dat in de afgelopen eeuwen niet is veranderd. Het dorp is ontstaan aan het Broekermeer. Na de drooglegging daarvan in 1628 bleef deze plas, het Havenrak, over. Hieromheen groeide het dorp. De houten huizen rond het Havenrak dateren oorspronkelijk uit de 17de eeuw, maar zijn vaak verbouwd. Hierdoor ogen de meeste ­gevels meer 18de- of 19de-eeuws. Aan het water van het Havenrak tref je het voormalige restaurant Neeltje Pater, verderop de Neeltje Paterboom en in de kerk haar graf. De rijke dame uit de 18de eeuw is voor eeuwig verbonden met Broek in Waterland.

D. De 15de-eeuwse Hervormde Kerk vormt het centrum van het dorp. ­Behalve een monumentale hallenkerk is het dé ontmoetingsplek voor inwoners tijdens feesten, begrafenissen en concerten. Hier zingt ook één van de BN’ers die in dit dorp wonen: Karin Bloemen. Vóór de Reformatie was de kerk gewijd aan Sint-Nicolaas, beschermheilige van schippers – Broek in Waterland was immers een vissersdorp.

E. Vanuit de kerk lopen we naar Erven 10-14, Het Beroemde Huis uit 1626, bekend om zijn 17de-eeuwse interieurschilderingen. In 1753 erfde de ­legendarische Neeltje Pater (1730-1789, zie ook C) het huis. Bij het water verrees na haar dood een theekoepel en weer later, begin 20ste eeuw, doopte toenmalig burgemeester Peereboom het pand Het Beroemde Huis. De reden? Niemand minder dan Napoleon zou hier een kopje thee hebben gedronken.

F. We lopen de Erven af tot we bij de ­polder zijn en keren terug om het Roomeinde op te lopen. We passeren de voormalige lagere school, nu in gebruik door beeldhouwer Heleen Levano. Haar werk en de beelden van haar man Eric Claus zijn te bezichtigen in de voortuin.

G. We lopen verder naar de begraafplaats; onderweg zien we een aantal panden met een deur midden in de voorgevel. Het eigenaardige van deze zogenaamde dooddeur, zonder knop, is dat deze niet als entree werd gebruikt. De hoofdingang is aan de zijkant. De deur werd alleen gebruikt bij een huwelijk of een overlijden.

H. We lopen over het Leeteinde, waar de eerste stenen huizen van het dorp staan. Het Broeker Huis is nu in gebruik als trouwzaal, restaurant en dorpshuis. Het werd geschonken door Neeltje Pater en was ooit een weeshuis. Rechts ervan loopt het ­oude veenriviertje Het Dee met daarachter de tuinen van het Roomeinde.

I. Het kerkplein komt weer in zicht, met plek voor jeu de boules. In het najaar is dit de verzamelplaats voor de appelpluk. We dwalen nog wat rond door de straatjes en komen vanzelf weer uit bij het pannenkoekenhuis waar we de wandeling begonnen.