Waar zouden we zijn zonder de parttimer? ‘Een kind opvoeden is ook werk’

Ze voeden op, doen het huishouden, zorgen voor hun ouders: veel deeltijders werken óók fulltime, alleen worden ze er niet voor betaald. Journalist Lynn Berger (38) schreef er een boek over. ‘Zonder onbetaald werk stort onze hele economie in elkaar.’

Opruimen, naasten helpen, opvoeden, oppassen, boodschappen, mantelzorg, bij onze ouders op bezoek, het huishouden. Het zijn allemaal vormen van werk, alleen we noemen het niet zo. Wanneer het over werk gaat, praten we meestal over betaalde arbeid. Over personeelstekorten, salarissen en werk waar direct geld mee gemoeid is. Al het andere noemen we zorg. En daar zit de pijn volgens journalist Lynn Berger, die het boek Ik werk al (ik krijg er alleen niet voor betaald) schreef.

“De zorg die we voor elkaar hebben is het meest essentiële wat wij mensen kunnen doen en tegelijkertijd het minst gewaardeerde,” zegt Berger. Ze schrijft bij De Correspondent over zorg in de breedste zin van het woord: over professionele en informele zorg, zoals mantelzorgers en het opvoeden van kinderen. “We denken dat mensen die niet voltijds werken naast hun werk niets doen, terwijl we moeten inzien dat mensen daarnaast vaak óók werken. Alleen noemen we het dan ‘zorg’ en krijgen mensen er niet voor betaald.”

Om de waarde van dat onbetaalde werk zichtbaar te maken, vroeg Berger het Instituut voor Publieke Economie de economische omvang ervan te berekenen. Het antwoord: 215 miljard euro. Dat gaat om tijd die mensen noodzakelijkerwijs kwijt zijn aan (voor de maatschappij onmisbare) zorgarbeid – tijd die ze simpelweg niet aan ander werk kunnen besteden.

Waarom wilde u er een prijskaartje aan hangen?

“Omdat geld een taal is die iedereen spreekt. 215 miljard euro is een kwart van ons bruto nationaal product. Als je dat bedrag ziet, dan zie je dat een significant onderdeel van onze economie onbetaald is. En dat er dus meer verscholen ligt achter wat we nog te makkelijk en vooral onterecht ‘deeltijdprinsesjes’ noemen of onbetaald werk dat we als vanzelfsprekend zien.”

Over welke onbetaalde banen hebben we het?

“Kinderen opvoeden bijvoorbeeld. Het ouderschap legt beslag op je. Zelfs al zijn er crèches en is er een opvang. Ouderschap is een state of mind, je houdt altijd rekening met dat iemand beroep op je doet. Een deel van onze hersenpan is continu bezig met de zorgtaak en als we dan klaar zijn met het betaalde werk, is de werkdag nog niet voorbij.”

“Ook al doen we het allemaal liefde, ook al halen we plezier uit het opvoeden van onze kinderen en is de tijd samen goed voor de hechting, een kind opvoeden is werk. Net als mantelzorg. Ik heb met veel mantelzorgers gesproken, ook kinderen die voor hun ouders met dementie zorgen. Mensen vallen op momenten dat je er niet bent, er gebeuren andere ongelukken of ze bellen op gekke momenten. We zijn er de hele tijd mee bezig. Het kost energie om te zorgen, het gaat niet vanzelf. Er is iemand afhankelijk van ons en dat is vermoeiend.”

“Het zit in onze economische structuur dat we heel veel moeten werken en heel veel moeten zorgen. Maar we kunnen niet eindeloos zorgen, net als een verpleger niet eindeloos kan doorgaan. Mensen zijn geen onuitputbare bron, we hebben hersteltijd nodig; óók van taken die we met liefde doen.”

Nederland is een parttimeland, schrijft Berger in haar boek: ‘Ongeveer 4,6 miljoen Nederlanders werken in deeltijd, zo’n 70 procent van de werkende vrouwen en bijna 20 procent van de werkende mannen. Dat is bijna de helft van de beroepsbevolking, in heel de wereld doet niemand ons dat na.’ Tegelijkertijd is er een schreeuwend personeelstekort: eind december stonden er volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek 442.000 vacatures open.

“Toch is meer betaald werk helemaal geen oplossing als het ten koste gaat van ons onbetaalde werk,” zegt Berger. “Het onbetaalde werk is het fundament is van onze nationale economie. Zonder onbetaald werk stort onze hele economie in elkaar.”

Waarom zien we onbetaald werk niet (genoeg)?

“Dat is een gevolg van het kapitalisme en de industriële revolutie. Daar zijn we betaald en onbetaald werk gaan scheiden. Er kwam een tweedeling tussen wat thuis en buitenshuis gebeurt. Wat de mannen doen, nemen we serieus. Dat heeft invloed gehad op hoe we nu betaald en onbetaald werk zien. We zitten in een kapitalistisch frame, waarbij financiële onafhankelijkheid vooralsnog alleen te bereiken is door meer betaald werk. “

Meer werken is dus niet direct de oplossing. Wat dan wel?

“Met een basisinkomen of lagere huren kunnen mensen ook makkelijker financieel onafhankelijk zijn. Als je de winstbelasting voor bedrijven verhoogt, heb je als overheid ook extra inkomsten. En als het gaat om de zorg voor kinderen: als je het partnerverlof uitbreidt, kunnen mannen en vrouwen die beter verdelen. Misschien kan de standaard werkweek wel naar 32 uur.”

‘We moeten nadenken, praten en kritischer kijken naar de totale hoeveelheid werk die mensen uitvoeren; onbetaald én betaald. Als we onbetaald werk ook gaan zien als werk, kunnen we het beter verdelen en beter ondersteunen, en kunnen we samen nadenken over een samenleving die onbetaald werk niet ondermijnt.”

“Wat we nu zien is dat er aan verschillende kanten wordt getrokken. De overheid heeft daarin best een gespleten persoonlijkheid. Aan de ene kant wil ze dat we meer betaald werk uitvoeren. Daar zijn ook wel legitieme redenen voor; het draagt bijvoorbeeld bij aan de emancipatie en het oplossen van het personeelstekort. Tegelijkertijd wil dezelfde overheid ook dat we meer voor elkaar gaan zorgen, omdat de verzorgingsstaat te duur is. Dat zijn twee tegenstrijdige boodschappen.”

“Mantelzorg is alleen goedkoper als je de tijd van mantelzorgers niet van waarde acht en niet ziet wat het mensen kost om te zorgen op langere termijn. We moeten ons ook afvragen wat het de maatschappij gaat kosten als mensen én meer betaald werk gaan doen én meer gaan mantelzorgen; ziekteverzuim en overspannenheid ligt op de loer.”

Heeft u er vertrouwen in dat we deze verhoudingen recht kunnen trekken?

“Ik denk dat we naar een ander systeem moeten waarin onbetaald werk niet aan de randen van de dag en in de marge zit, maar centraal staat. Dan komen we niet uit bij het kapitalisme of de verzorgingsstaat, maar iets heel anders. De Amerikaanse filosoof Nancy Fraser vergelijkt het huidige systeem met een slang die zijn eigen staart opeet: het kapitalisme heeft onbetaalde zorgarbeid nodig, maar geeft dat werk niet genoeg ruimte. Dat leidt uiteindelijk tot een crisis, en ik denk dat de eerste tekeningen daarvan al zichtbaar zijn. Of het lukt om het systeem te hervormen, weet ik niet. Ik ben niet per se optimistisch, maar ik houd hoop. En tot dan zet ik mijn geld op kleine hervormingen, zoals met dit boek.”

Lynn Berger: Ik werk al (ik krijg er alleen niet voor betaald), De Correspondent, €15,00.