Sociaal-geograaf Floor Milikowski: ‘Amsterdamhaat is verklaarbaar’

Wie in Amsterdam is geboren, heeft meer kans op succes en welvaart dan iemand uit Delfzijl of Emmen. En de verschillen nemen toe, waarschuwt publicist Floor Milikowski (40).

Zittend in de ochtendzon, op een bankje in het Vondelpark, geniet Floor Milikowski van Amsterdam, haar geboortestad. “Ik ben trots op de energie, ondernemingszin en progressieve houding,” zegt ze. Maar ze stoort zich aan de borstklopperij van Amsterdammers over hun stad, leven en succes, die vaak gepaard gaat met een behoorlijk portie arrogantie jegens de rest van Nederland. “Dat gezwaai met die Amsterdamse vlaggen aan het einde van het Prinsengrachtconcert, als Aan de Amsterdamse grachten klinkt. Vreselijk, het voelt als Amsterdams nationalisme. Dat je hier geboren bent of het hier gemaakt hebt, heeft ook te maken met geluk.”

Milikowski is freelance journalist, onder meer voor De Groene Amsterdammer. Zij schreef al het boek Van wie is de stad, waarin zij kanttekeningen plaatst bij de groei van Amsterdam, dat dreigt te veranderen in een enclave voor succesvolle kosmopolieten en toeristen en onbereikbaar is voor lagere en middeninkomens. Voor haar nieuwe boek Een klein land met verre uithoeken reisde ze door Nederland, van Noord-Groningen tot Zuid-Limburg, en doet ze verslag van de leegloop van het platteland, waar niet alleen winkels, voorzieningen en ziekenhuizen verdwijnen, maar ook hoogopgeleiden en talenten vertrekken naar de stad, op zoek naar kansen. Wat achterblijft, is een zieltogende, teleurgestelde en veelal boze gemeenschap.

Wat is het probleem?

“In Nederland zijn welvaart en goede toekomstperspectieven samengebald in de Randstad en een enkele succesvolle stad daarbuiten, zoals Eindhoven en Groningen. Daar staan kansarme gebieden tegenover. Dat vind ik tragisch. Ik ben sociaal-geograaf en planoloog en tijdens mijn studie bestond nog het idee dat Nederland een land is van kansengelijkheid. Sindsdien zijn de verschillen alleen maar gegroeid tussen arm en rijk, hoogopgeleid en laagopgeleid en vooral tussen stad en platteland. Niet alleen in Nederland, maar ook elders. Kijk maar naar de uitslagen van het Engelse referendum over de brexit en de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Stad en provincie stemden totaal verschillend.”

Hoe zijn die verschillen zo groot geworden?

“In Nederland ligt het omslagpunt bij de kabinetten van premier Jan Peter Balkenende en Mark Rutte. Sindsdien is het marktdenken leidend. Nederland heeft heel bewust ingezet op de kansrijke gebieden: Amsterdam met Schiphol en Rotterdam met de haven. Alleen Eindhoven heeft zich op eigen kracht in dit rijtje weten te nestelen met zijn hoogwaardige technologiebedrijven. De keuze voor méér Schiphol en nog een Maasvlakte erbij heeft veel banen opgeleverd, maar die welvaart is nooit verdeeld. Noordoost Groningen, Emmen en de Achterhoek hebben weinig aan al die extra banen in het Westen. Sterker nog, ­goede treinverbindingen bleven uit. Talenten en hoog­opgeleiden uit deze regio’s trokken naar de stad.”

Is dit nog actueel? Corona raakt vooral drukke steden en Amsterdam is sinds de uitbraak zelfs gekrompen. Zal het virus niet juist een grote trek uit de stad veroorzaken?

“Voordat de coronacrisis uitbrak, geloofde ik al dat het extreme tempo waarin de stad groeide, voorbij is. Maar als ik dat zeg tegen ambtenaren van de gemeente Amsterdam kijken ze mij aan of ik iets gesnoven heb. De uitbraak van corona kan dit proces versnellen. Mensen gaan zich toch afvragen waarom ze in een stad willen wonen, zonder ruimte, een tuin, terwijl ze in Wormerveer een koetshuis kunnen kopen voor vier ton. Het zou goed zijn voor Nederland als we meer oog hebben voor de schoonheid van het gebied rondom Amsterdam en als meer hoogopgeleiden uit de stad elders in het land neerstrijken en de gemeenschap daar optillen.”

Rijksbouwmeester Floris Alkemade en architect Rem Koolhaas spreken al van een herwaardering van het ­platteland. Krijgen ze gelijk?

“Ik geloof daar ook in. Ons land heeft zo veel te bieden en ook buiten Amsterdam kunnen we inmiddels aan goede koffie komen. Mensen zijn vergeten dat er meer is dan New York, Ibiza of Thailand. De reisbranche heeft het ons te makkelijk gemaakt om daarnaartoe te vliegen. Nu Nederlanders door corona hun vakantie in eigen land moeten vieren, zullen ze wellicht oog krijgen voor de schoonheid van de Waddeneilanden, de Veluwe en de heide.”

De trek vanuit Amsterdam naar de regio is al langer gaande. Als de stad geen expats had, was ze een krimpregio als Delfzijl.

“Elk jaar vertrekken tienduizenden Amsterdammers naar elders en daar komen nog meer kenniswerkers uit andere landen voor terug. Dat zorgt voor verdringing en hoge huizenprijzen. De baten van de stad wegen voor veel mensen niet meer op tegen de prijs die ze daarvoor moeten betalen. Door corona is de immigratie van expats stilgevallen en krimpt onze bevolking. Amsterdam is kwetsbaar voor dit soort schokken.”

Moeten Amsterdammers zich schuldig voelen over de voorsprong op de rest van Nederland?

“Nee hoor, maar het zou goed zijn als ze zich wel realiseren dat deze verschillen bestaan. Amsterdammers tonen vaak geen interesse in de omgeving, voelen zich meer verwant met New York dan met Emmen. De triomf van de stad is niet alleen iets om trots op te zijn. Mij doet het ook pijn dat mensen elders in het land minder kansen hebben. Die verschillen hebben ook gevolgen voor Amsterdammers; ze leiden tot teleurstelling en woede bij mensen die achterblijven.”

Waren de boerenprotesten van vorig jaar een teken aan de wand?

“Zeker. Deze mensen streden voor hun inkomen, hun trots en hun bestaan. Natuurlijk is het noodzakelijk om iets te doen aan de uitstoot van stikstof, maar het kabinet is vergeten om de boeren daarin mee te nemen, om ze te helpen. Agrariërs kregen het gevoel dat niemand naar hen luisterde. Dat is het gevaar van een te grote kloof tussen kansrijken en kansarmen. Dan komen spanningen aan de oppervlakte, die zich fysiek kunnen uiten.”

Leidt dit ook tot Amsterdamhaat?

“Ja en die is verklaarbaar. Niet voor niets hebben veel mensen een hekel aan Real Madrid of Bayern München, omdat die altijd kampioen worden. Datzelfde mechanisme treedt in werking jegens de hoofdstad en haar in­woners, met hun houding van ‘kijk ons eens rijk en succesvol zijn’. Amsterdammers zijn domweg geboren in omstandigheden die een ander niet heeft, of ze waren in de gelegenheid hiernaartoe te komen. Dat is geen reden voor arrogantie. We moeten het met elkaar doen. En pas op, er wonen veel mensen in de vergeten delen van het land en dat uit zich ook bij de verkiezingen. In Amerika en Engeland hebben de achtergebleven gebieden de succesvolle steden verslagen met de winst van Trump en de brexit.”

Wat kan Amsterdam doen om de achtergebleven gebieden te helpen?

“Onder burgemeester Eberhard van der Laan ontstond het idee van de verantwoordelijke hoofdstad waarbij Amsterdam steden als Sluis en Delfzijl hielp. Burgemeester Femke Halsema heeft tijdens haar nieuwjaars­toespraak opgeroepen tot minder Amsterdamse arrogantie. Het zou helpen als we gemeenten die het moeilijk hebben, zouden helpen in plaats van onszelf constant te vergelijken met New York of Barcelona. Een werkbezoek van de burgemeester of een wethouder zou helpen. De echte oplossing moet uit Den Haag komen. Maar ook de Tweede Kamer bestaat steeds meer uit Randstedelingen.”

Overweegt u zelf weleens uit Amsterdam te vertrekken, zoals zo veel andere gezinnen?

“Nee. Natuurlijk zou ik elders groter kunnen wonen met mijn drie kinderen, maar Amsterdam is mijn thuis. Ik zou de stad te veel missen. En de tolerantie. Ik ben getrouwd met een vrouw en dat is niet overal in Nederland zo ge­accepteerd als in Amsterdam.”

Floor Milikowski: Een klein land met verre uithoeken, Atlas ­Contact, €21,99