Rietveld-alumni tijdens corona: ‘Ik weet niet wat normaal is’

Afstuderenden aan de Gerrit Rietveld Academie hadden nog geluk. De meeste andere kunstacademies in Nederland zagen vorig jaar af van een afstudeertentoonstelling, traditioneel dé gelegenheid om je als beginnend kunstenaar in de kijker te spelen bij galeriehouders, tentoonstellingsmakers, journalisten en verzamelaars. Maar ook in Amsterdam was het anders dan anders. Geen vier dagen durende explosie van aandacht, maar acht sobere dagen met mondjesmaat wat publiek.

“Ik was allang blij dat we überhaupt een tentoonstelling hadden,” vertelt Nadja Schlenker (32). “Mijn werk moet je fysiek ervaren, dat kun je moeilijk via een beeldscherm beoordelen.” De Duits-Zwitserse beeldhouwer toonde tot vier meter hoge sculpturen van gips en keramiek, geïnspireerd op de architectuur van Beiroet, waar ze maandenlang onderzoek had gedaan. “Bij terugkomst kon ik in de uitgestorven academie flink doorwerken, teruggetrokken in mijn eigen wereld. Dat had iets luxueus. Maar de eindexamententoonstelling was wel erg rustig. Ook het slotfeest ging niet door.”

“Het was inderdaad niet het knallende einde dat iedereen verwacht na vier jaar hard werken,” erkent Mayis Rukel (28). De Turkse videokunstenaar noemt het afscheid van de academie ‘een beetje bitterzoet’. Wel werd zijn afstudeerfilm The Pendant geselecteerd voor het studentenprogramma van het Nederlands Film Festival, de Berlinale en andere filmfestivals. De opnames voor de 22 minuten durende film had hij gelukkig al ruimschoots klaar voordat de restricties hun intrede deden.

De Nederlands-Vietnamese modeontwerper Irene Ha (24) voelde zich wel serieus gehinderd door de beperkingen. “Docenten kunnen via de webcam niet zien of iets van zijde is gemaakt of katoen. Dat werkt niet voor een traditionele runway-presentatie. Uiteindelijk heb ik het hele concept aangepast: ik heb een installatie gemaakt onder de naam Baby Reni. Dat personage gebruik ik al sinds de middelbare school op internet.”

Ook de Israëlische Danielle Alhassid (29), die afstudeerde met een animatiefilm, maakte in de aanloop naar het afstuderen werk op maat van de nieuwe virtuele realiteit. “Ik werk normaliter als rondleider, onder andere in het Rijksmuseum. Tijdens de eerste lockdown ben ik begonnen met museumtours per Zoom: Must See, een soort online performance. Daarin wordt het hele idee van wat een rondleiding is eigenlijk onderzocht. Het werkte heel goed, maar ik miste wel het directe contact.”

Week 49 (30 november - 4 december 2020)

De eerste maanden na het afstuderen: het is nog wennen aan het leven buiten de academiebubbel. Vier jaar hard gewerkt om jezelf officieel kunstenaar te mogen noemen, maar wat nu?

Rukel en Alhassid surfen – net als veel beginnende kunstenaars – nog wat door op de aandacht die hun afstudeerwerk heeft getrokken. Ze zijn allebei geselecteerd voor The Best of Graduates-tentoonstelling bij Galerie Ron Mandos en hebben daar wat pers mee getrokken. Alhassid: “Ik voel dat ik de overgang van student naar professional aan het maken ben, maar alles is nog vaag. Dat heeft zeker ook te maken met het gebrek aan openingen, borrels en andere informele momenten waar je op natuurlijke wijze in contact komt met mensen. Met een curator die ik tegenkwam op de eindexamenshow ben ik gaan wandelen in het park, iets wat ik anders nooit zou doen. Ook ben ik bij een verzamelaar thuis geweest.”

Rukel presenteert The Pendant tijdens een avond in poëziepodium Perdu. Hij vindt het lastig langetermijnplannen te maken. “Er is zo veel onduidelijk. Ik kan niet denken over een residentie of eventuele vervolgopleiding.” Geld verdient hij als editor en met kleurcorrecties voor video’s van andere kunstenaars. “Ik had het geluk in coronatijd een atelier te vinden in een antikraakpand.”

Hoewel Ha een online expositie heeft bij kunsttijdschrift Mister Motley, genomineerd is voor een modeprijs en stylisten haar plat bellen om stukken te lenen voor fotoshoots, verdient ze niet genoeg om haar kamer in Amsterdam aan te houden. “Ik woon weer even bij mijn ouders. Twee tot drie dagen per week werk ik voor de GGD, in het bron- en contactonderzoek. Mijn inkomsten investeer ik weer in mijn werk. De verkopen via mijn webshop zijn onregelmatig. Vroeger schakelde ik vrienden van de academie in voor de productie; nu moet ik alles zelf doen.”

Nadja Schlenker weet duidelijker waar ze heen wil. Direct na het afstuderen heeft ze zich aangemeld voor Artwell-Residencies van Neverneverland, een kunstenaarsresidentie in Zuidoost. Ze is aangenomen. “Ik ben ook gevraagd mijn werk te tonen op een nieuwe designbeurs in München,” vertelt ze opgewekt. “Reizen is een belangrijk onderdeel van mijn werk, maar dat zit er voorlopig niet in. Ik houd daardoor veel tijd over om na te denken over wat ik doe en waar ik met mijn werk heen wil. Dat gaat met ups en downs.”

Week 3 (18-22 januari 2021)

De nieuwe lockdown is alweer ruim een maand bezig. Het kunstenaarsleven is een stuk ingewikkelder geworden. Musea zijn gesloten: een belangrijke plek om collega-kunstenaars te ontmoeten en inspiratie op te doen is weggevallen. Maar erger nog, ook de winkels die verf, klei en andere kunstbenodigdheden verkopen zijn dicht.

“Zelfs de Gamma en Praxis zijn gesloten!” wanhoopt Schlenker, die voor haar materiaal deels afhankelijk is van bouwmarkten. De gevolgen van de derde coronagolf zorgen voor meer teleurstellingen. “De beurs in München is afgelast. Gelukkig ben ik wel uitgenodigd voor Object Rotterdam, maar het is afwachten of dat doorgaat. Gelukkig houdt het verblijf in de residentie me mentaal gezond. Hier heb je steun aan collega-kunstenaars. Maar ik denk nu niet ver vooruit, mijn plannen staan even in de pauzestand. Ik was van plan samen te werken met een ambachtsman, maar dat is onmogelijk omdat alle werkplaatsen gesloten zijn.”

Rukel schikt zich in de beperkingen door zich voorlopig te concentreren op werk dat hij vanachter zijn computerscherm kan doen. “Samen met Lucie Gérard heb ik een twaalfdelige podcast opgenomen, geheel op afstand. We behandelen daarin teksten, films en kunstwerken die wij relevant vinden. Verder werk ik aan een roman en probeer ik een filmcollectief op te zetten. Met collega’s of andere mensen uit de kunstwereld heb ik maar weinig contact. Ik heb een kleine groep vrienden die ik af en toe zie voor puzzel- en pizzadates, maar ik mis het bredere sociale contact.”

Voor Ha is het contact met de buitenwereld juist weer wat toegenomen sinds ze een atelier heeft gevonden en een kamer in West. “Een eigen studio maakt dingen zoveel makkelijker: klanten kunnen een afspraak maken om kleding te passen. Ik ben eerlijk gezegd een beetje verrast over hoe goed de opdrachten doorlopen, maar het merendeel van de tijd ben ik bezig met regelen in plaats van maken. De stoffenwinkel is dicht, dat helpt niet. Ik mis ook de stimulans van het samen met vrienden naar kunst kijken.”

Hetzelfde geldt voor Alhassid, die tijdens de kerst is verhuisd naar Israël. “Nog voor corona was ik aangenomen voor een mastersopleiding in New York. Mijn partner geeft les aan een universiteit daar, maar kon na een bezoek aan familie niet terug vanwege het inreisverbod. Dus zitten we voorlopig vast in Israël. De restricties zijn hier nog strenger dan in Amsterdam. Mijn praktijk is even gekrompen tot schetsboekformaat. Ik heb te veel tijd en daardoor ben ik ook iets van mijn scherpte kwijt. Ik heb het gevoel te leven van maand tot maand in plaats van dag tot dag.”

Week 8 en 9 (22 februari – 1 maart 2021)

In Israël ligt de vaccinatiesnelheid veel hoger dan in de EU: Alhassid heeft haar eerste prik al binnen. “Na mijn tweede, volgende week, krijg ik een groen paspoort,” vertelt ze. “Ik hoef dan niet meer voor elk evenement getest te worden en dat werkt een stuk makkelijker. Met vier muzikanten werk ik aan een live animatie voor internationale vrouwendag. En ik ben alweer naar een paar openingen geweest.”

Ondertussen is Ha de afgelopen weken drie keer in quarantaine gegaan omdat het gevaar bestond dat huisgenoten corona hadden. Terwijl Alhassid ‘een nieuwe vibe’ voelt, is de motivatie van de modeontwerper gezakt tot een dieptepunt. “Het isolement doet me twijfelen aan alles: of ik wel kunstenaar moet zijn, waarom ik dit doe. Van de Rietveld heb ik een bestelling gekregen om sjaals te maken voor alle studenten. Mijn werk is fysiek, warm en verbindend, maar door de lockdown kan ik geen onderdeel zijn van de community die ik zelf creëer. Ik zit in een tentoonstelling in het X-Museum in Peking, en had een presentatie in een pop-up winkel in New York – daar krijg ik filmpjes van toegestuurd. Mijn werk leeft, dat is belangrijk. Maar ik wil het ook vieren en dat lukt nu niet.”

Ook Schlenkers leven is gekrompen, geeft ze toe, maar vrienden die in Duitsland in de klassieke muziek werken, hebben het nog veel zwaarder. “De uitzichtloosheid nekt ze. Uit onderzoek blijkt dat 30 procent erover denkt te stoppen en 10 procent dat al gedaan heeft. Dan ben ik blij dat ik in mijn atelier gewoon door kan werken.”

Bijeenkomsten met het filmcollectief zitten er voor Rukel niet in. “De hoop op verandering die maar niet komt, vreet energie.” Maar hij heeft zijn aandacht verlegd: hij volgt een cursus stervensbegeleiding. “De dood is overal, zeker nu, en ik wilde het beter begrijpen. In de week dat ik me aanmeldde, testte mijn vader positief op covid. Ik bel hem iedere dag en het gaat goed met hem. Maar als corona voorbij is, blijft die massale sterfte door het virus aanwezig als een wereldwijd trauma.”

Week 14 (5-9 april 2021)

Rukel heeft zijn cursus afgerond. “Ik heb er een hoop van geleerd. Onder andere over de voorbereiding op je eigen dood. Het gaat om heel praktische zaken zoals het in orde maken van bankzaken. Maar ook familiegeheimen: wil je die meenemen het graf in of niet? Na de laatste trainingsdag kwam ik toevallig weer in contact met een jeugdvriendin; haar vader lag op sterven. Ik heb haar een logeerplek aangeboden. Ik ben haar pijn niet ontlopen en dat voelt goed.” Minder enthousiast is Rukel over de avondklok. “Ik heb al heel lang geen nieuwe mensen ontmoet.”

Ha is zich nog meer bewust geworden van het isolement, vooral tijdens de verkiezingen. “Iedereen die ik ken heeft BIJ1 gestemd en toch won de partij maar één zetel. Ik kon het bijna niet geloven. Maar dat is de bubbel waarin je leeft.” En social media maken het er niet beter op, zegt de kunstenaar, die als geen ander juist internet gebruikt om werk te maken en delen. “Ik word moe van de gevolgen van virtualisering. De polarisatie, cancel culture – het is allemaal erger geworden doordat iedereen continu en alleen maar online is. Internet is door corona geen fijne plek meer.”

Dat is Tel Aviv op dit moment wel. “Als ik met jaargenoten in Amsterdam praat, heb ik het gevoel in een parallelle wereld te leven,” zegt Alhassid. “Hier zijn restaurants en bars open. We zijn niet terug op het oude normaal, maar er is weer energie. Ik heb goede hoop dat we eind van de zomer naar New York kunnen verhuizen en er een einde komt aan het zwerven.”

Schlenker buffelt ondertussen stug door, maakt het ene beeld na het andere. Ze heeft bezoek gehad van galeriehouder Pien Rademakers, die ze ontmoette tijdens Big Art, een van de weinige kunstevenementen die vorig jaar nog doorgingen. “Vanaf volgende week heb ik officieel een galerie! Ik heb zo veel geluk gehad,” juicht de beeldhouwer, die ook voorzichtig vooruit durft te kijken. “Zodra het weer mogelijk is, ga ik op reis. Ik droom van Italië, Bangkok en natuurlijk Libanon. En ik kijk uit naar tentoonstellingen, desnoods met mondkapjes en afstand. Het is natuurlijk anders dan normaal, maar eerlijk gezegd weet ik niet wat normaal is. Dit hebben we nooit meegemaakt. Het nu is normaal.”

En nu... (half mei 2021)

Mayis Rukel heeft zich toch aangemeld voor een vervolgopleiding en is aangenomen. In september begint hij aan de Master Ecologies of Transformation aan het Sandberg Instituut.

Voor Danielle Alhassid ligt de weg naar New York open: haar partner heeft eindelijk een visum gekregen. Ze kan daar beginnen aan haar mastersopleiding.

Irene Ha bereidt twee tentoonstellingen voor; eentje opent in september in de Nieuwe Kerk. Ook hoopt ze dit najaar een nieuwe collectie te lanceren.

Nadja Schlenker maakt werk voor komende exposities en heeft met een Libanese ontwerper een project opgezet; ze hoopt deze zomer daaraan te beginnen.