Op leeuwenjacht door de stad (mét prijsvraag)

A.

We beginnen bij het Centraal Station, waar tussen 1904 en 1970 22 leeuwenbeelden zijn weggehaald, omdat het spoor werd verbreed. De spoorbruggen bij CS waren versierd met twee soorten leeuwen. De Amsterdamse leeuwen, uitgerust met een stadswapen, keken naar het water om het belang van de scheepvaart uit te drukken, en de leeuwen met een ­Nederlands wapen staarden naar het spoor omdat het Rijk de bouw had opgelegd.Het genootschap Leeuwen van het Centraal Station vecht voor de terugkeer van tenminste twee leeuwen bij de Oostertoegang.

B.

Lopend langs het Oosterdok treffen we twee leeuwen aan bij woonboot 529 aan de Prins Hendrikkade. De beelden zijn groot genoeg om het ­station te kunnen sieren, maar hebben geen stadswapen – geen optie dus. We steken over naar de Kalkmarkt, op weg naar levende leeuwen.

C.

De toegangspoort van Artis is versierd met leeuwen van bescheiden grootte in vergelijking met de grotere olifanten en adelaars. In 1851 werden deze hekken van de voormalige buitenplaats Zorgvlied, die vanaf 1870 een begraafplaats werd, hierheen verplaatst. De herkomst van de ­dierenmedaillons op de pilaren van het doorgangshek is onbekend. De adelaars vervingen in 1854 twee bloembakken en zijn een ontwerp van de beroemde Duitse beeldhouwer Christian Rauch.

In Artis zijn twee levende leeuwen te zien, maar wij lopen door naar de leeuwenbeelden om de hoek bij het hoofdgebouw, op Plantage Middenlaan nummer 41.

D.

In de Plantage Kerklaan manifesteren zich maar liefst 34 leeuwen op de gevels van nummers 2-16. Aan de overkant, op de dakrand van het voormalige fysisch laboratorium uit 1880 van de Universiteit van Amsterdam, versieren leeuwen de vazen.

E.

De meest illustere leeuwenballen en -billen kun je zien aan de binnenkant van de poort van het Sarphatihuis bij de Nieuwe Kerkstraat. De leeuw daar hangt een beetje onhandig over de muur van het voormalige tuchthuis uit 1782, dat nu een verzorgingshuis is.

F.

We steken de Amstel over naar ­Slagerij De Leeuw in de Utrechtsestraat. ­Behalve de prima donna ­onder de slagers is hij de redder van ­gevelsteen De Leeuw. De steen komt uit de gevel van Ridderstraat 19, ­gebouwd in 1668 door Barend Hendriksz de Leeuw. Na sanering van de buurt werd de steen elders geplaatst en vervolgens opgeslagen tot de adoptie in 1998 door Fred de Leeuw, de vorige eigenaar van de slagerij. Daarnaast wordt de koning van het dierenrijk ook op andere plekken in de Utrechtsestraat ­gevierd: op de deurlijst van de opticien op nummer 91, bij Café van Leeuwen en op de ­gevel van restaurant De ­Juwelier.

G.

Een klassieker als het wapen van ­Amsterdam dat wordt vastgehouden door twee leeuwen zien we terug op het Rembrandtplein, op de hoek van de Amstelstraat. Op de gevel van het voormalige hoofdkantoor van de Amsterdamsche Bank heeft kunstenaar Lambertus Zijl alle mogelijke leeuwensymboliek gebruikt. Kracht, moed, macht, waakzaamheid en bescherming sieren de leeuwen hier.

H.

Aan de overkant, boven café L’Opera, pronken 34 leeuwenkoppen op de 19de-eeuwse gevel. Het lijkt erop dat leeuwen pas vanaf de 19de-eeuw ­vaker op gevels verschenen. Erg gek is dat niet, als je bedenkt dat het ­Amsterdamse wapen met de Andreaskruizen en twee leeuwen in 1803 ­officieel het stadswapen werd. Toch is het opvallend, omdat leeuwen ook al voor de 19de eeuw symbool stonden voor kracht, dapperheid en wijsheid. Op naar wat ­oudere leeuwen bij de Burgwallen.

I.

We lopen naar de gevelsteen Het ­Wapen van Amsterdam op Rusland 24. Tot 1771 was hier brouwerij Het Amsterdamse Wapen gevestigd, daarna volgde een logement met ­dezelfde naam. De drie kruizen in de kern van het Amsterdamse stadswapen zijn Andreaskruizen, genoemd naar apostel Andreas, die aan een dergelijk kruis de marteldood zou zijn gestorven; heldhaftig, vastberaden, barmhartig.

J.

Op de Oudezijds Voorburgwal zien we aan de overkant de rijk versierde poort van cultuurcentrum De Brakke Grond met daarop een leeuw. Rechts bekijken we de binnenplaats van ­Hotel The Grand, het voormalige Prinsenhof en stadhuis. Het fronton uit 1661 bevat een leeuw die het ­wapen van het hoge College van Staat vasthoudt. De ­beeltenis toont de leeuw die waakt over de Hollandse tuin, een symbool dat tot het begin van de 19de eeuw vaker op wapens te zien was.

K.

Via de Nederlandse leeuwen op de Dam, in 1956 gemaakt door beeldhouwer Jan Willem Rädecker, lopen we terug naar het Centraal Station.