Last van bromtonen: ‘Je wordt al gauw voor gek versleten’

Een groeiende groep mensen heeft last van bromtonen, onder andere door een toename van het aantal klimaatbeheersings­systemen. Bij de GGD Amsterdam verdubbelden de klachten. ‘Je wordt al gauw voor gek versleten.’

Mirjam Niemans (60) heeft een dikke ordner op schoot liggen. Die zit vol informatie en correspondentie over laagfrequent geluid, ook wel bromtonen genoemd.

De afgelopen vijf jaar sprak zij met 32 gemeenteambtenaren en 11 GGD-medewerkers over de bromtoon die haar het leven zuur maakte. Ze heeft hun namen en telefoonnummers in lijsten geordend, met daarachter als geheugensteuntje hun handelwijze: ‘luistert niet’, ‘deed niets’, ‘liegt’, ‘grof’, ‘digibeet’, ‘helpt’, ‘snapt’, ‘verwijst door’.

Haar klachten over de bromtoon lokten meer dan eens hoon of ergernis uit. Een zuchtend: ‘Mevrouw, u weet dat dit flauwekul is.’ Handhavers die haar adviseerden om in Rusland te gaan wonen. ‘Daar hebben ze prachtige plekken voor mensen als u.’ Een ambtenaar die haar in een per ongeluk naar haar verstuurde mail ‘een fundamentele drammer’ noemde.

“Die man heeft inmiddels zijn excuses aangeboden,” zegt Niemans. “Hij wist niet dat sommige mensen gevoelig kunnen zijn voor laagfrequent geluid. En dat is precies de reden dat niet alle slachtoffers ermee naar buiten treden. Het is een bromtoon die niet iedereen hoort, waardoor je het moeilijk kunt bewijzen. Je wordt al gauw voor gek versleten.”

Groot onderhoud

Het begon vijf jaar geleden toen Niemans in bed lag en ineens iets hoorde trillen in haar huis. “Ik keek of het de cv-ketel, koelkast of de computer was, maar ik kon niets vinden.”

Het mysterieuze geluid hield aan. Ze deed geen oog meer dicht en nam contact op met het meldpunt openbare ruimte en overlast van de gemeente. “Daar kreeg ik te ­horen dat het misschien de bronbemalingspompen bij het ­gemaal konden zijn. Ik ben er meteen naartoe gegaan en heb de man, die daar aan het werk was, uitgelegd dat ik er veel last van had. Hij heeft toen ’s nachts één pomp uitgezet. Dat scheelde een beetje.”

Totdat in november 2015 het groot onderhoud in Betondorp begon. “De riolering-, gas-en ­waterleidingen werden vervangen. Verschrikkelijk was het, want het werk gebeurde grotendeels ondergronds en bracht diezelfde nare bromtoon voort. Ik sliep geen nacht meer, kreeg hartkloppingen, hoofdpijn en concentratieproblemen. De huisarts schreef me kalmeringsmiddelen en slaapmedicatie voor. Ik heb gesmeekt of die machines ’s nachts uit konden, omdat ik bijna doordraaide.”

Niemans verbleef op doktersadvies en met hulp van de gemeente tijdelijk in een vakantiehuisje in Zandvoort, ver weg van de brom. Eenmaal weer thuis diende zich een nieuwe bromtoon aan. Dat bleken de waterpompen van de nabijgelegen begraafplaats De Nieuwe Ooster te zijn. ­Inmiddels zijn die op haar verzoek geïsoleerd.

Het lijkt het plot van een absurdistische ­roman, maar het is voor ten minste zestig Amsterdammers de realiteit. Zij sloten zich aan bij de lotgenotengroep die Niemans in ­januari 2018 begon. Onderling delen zij informatie en ­ervaringen over de bromtoon die hun leven beheerst.

Meer aandacht

Ze zijn niet de enigen. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) deed in 2018 onderzoek naar laagfrequent geluid. Daaruit blijkt dat 8 procent van de bevolking enige hinder ondervindt van bromtonen en ongeveer 2 procent van de bevolking daar ernstig onder lijdt. Laagfrequente geluiden kunnen worden geproduceerd door natuurlijke bronnen zoals golven of wind, maar ook door industriële installaties, huishoudelijke apparaten en verkeer.

Het aantal meldingen dat bij de GGD Amsterdam binnenkwam over laagfrequent geluid is in vijf jaar tijd sterk toegenomen. In 2014 klaagden zeven mensen over bromtonen, vorig jaar waren dat er dertig.

Volgens Henke Groenwold, senior adviseur milieu en ­gezondheid en gespecialiseerd in laagfrequent geluid, komt dat deels doordat het probleem meer bekendheid kreeg in de media. Zo werden de afgelopen jaren diverse afleveringen van De rijdende rechter gewijd aan de bromtoon. Ook actualiteitsprogramma’s besteedden er aandacht aan. Bovendien adviseert de landelijke Stichting Laagfrequent geluid, die zich inzet voor het probleem, slachtoffers hun klacht te melden bij de GGD.

“Daarnaast neemt het aantal apparaten in de stad toe. Denk aan mechanische ventilatie, koelingssystemen, zonnepanelen en warmtepompen die vanwege de klimaatverandering worden ingezet,” zegt Groenwold. “Het zou goed zijn als er betere regels kwamen voor de installatie van dit soort apparaten, zodat trillingen niet worden doorgegeven aan bodem of gebouwen.”

GGD Amsterdam, gemeente en omgevingsdienst hebben inmiddels samen een protocol opgesteld voor laagfrequent geluid. “Nadat mensen telefonisch hun verhaal hebben verteld, krijgen zij advies. Met bepaalde apps op een smartphone kun je een toon nabootsen. Daarmee kunnen mensen aangeven hoe het ­geluid dat zij horen, klinkt. Zo kunnen we bij een geluidmeting vaststellen naar welk geluid ­gezocht moet worden. Dat wij bij mensen thuis komen om te meten, is louter goodwill. Het is wettelijk niet verplicht. Vaak denken mensen dat ze recht hebben op metingen en oplossingen van hun probleem, maar de regelgeving schrijft niets voor over dergelijke lage ­tonen.”

Helaas lukt het lang niet altijd de bron te vinden en is er niet altijd wat aan te doen. De gemeente kan bedrijven die geluid binnen de wettelijke norm produceren, niet dwingen te stoppen.“Als de bron onvindbaar is, kunnen wij niet meer doen dan mensen een goede hulpverlener aanraden die ze helpt ermee om te gaan en beter te slapen. Daarnaast bestaat bij sommige audiologische centra, zoals in Eindhoven en Hoensbroek, therapie voor dit probleem. Het zou fijn zijn als die ook in de rest van Nederland beschikbaar kwam,” verklaart Groenwold.

Bromloze vakanties

Willie Kösters (59) uit De Baarsjes deed drie jaar geleden een melding bij de GGD. “Toen ik wilde gaan slapen, hoorde ik ineens een irritant geluid, dat moeilijk te negeren was. Alsof er een auto stationair stond te draaien. De volgende dag was het er nog steeds. Nadat ik alles in huis had nagekeken, heb ik de buren gevraagd of het geluid misschien bij hen vandaan kwam. Ze hebben de elektriciteit uitgezet om dat te kunnen controleren, maar dat hielp niet.”

De gemeente kwam bij Kösters thuis een ­meting doen. “Er was inderdaad sprake van laagfrequent geluid, maar waar het vandaan kwam, was moeilijk te traceren. Een bromtoon kan kilometers ver dragen. Het kan bij wijze van spreken de ringweg zijn. Maar je kunt toch moeilijk verwachten dat die ’s nachts afgesloten wordt, omdat ­mevrouw Kösters last van bromtonen heeft,” zegt Kösters lachend.

Ook een ventilatiesysteem bij een school en een nabij­gelegen transformatorhuisje bleken niet de boosdoener te zijn. Kösters vond een oplossing met een apparaatje dat white noise produceert. “Het is een monotoon ruisend geluid dat de brom overstemt. Hierdoor slaap ik nu goed. Ook heb ik besloten uit de irritatie te blijven en zal ik ­mezelf zeker geen ‘slachtoffer’ noemen. Dat helpt niets. Je kunt jezelf trainen er niet meer naar te luisteren. Alleen als ik het loslaat, kan ik ontspannen.”

Kösters kan het probleem goed relativeren, maar wil het daarmee niet bagatelliseren. “Het is écht een naar geluid. De bromloze weken tijdens mijn vakanties zijn heerlijk. Ik hoop nog steeds dat de oorzaak een keer wordt gevonden en de brom voorgoed weg is.”

Mogelijk is dat ijdele hoop. Het RIVM verwacht namelijk dat het laagfrequent geluid door toekomstige ontwikkelingen, zoals de energietransitie, alleen maar zal toe­nemen. Het beveelt daarom aan het probleem voor potentiële bronnen, zoals wegverkeer, ventilatie- en koelingssystemen en warmtepompen, systematischer te onderzoeken. Omdat de verschillen tussen regio’s en buurten groot zijn, zou dit op een standaard manier en minstens op wijkniveau moeten gebeuren.

Niemans heeft nog altijd geen definitieve oplossing voor het probleem, want de werkzaamheden in de buurt zijn nog steeds aan de gang. “Ik kan er nu wat beter mee ­omgaan, maar ik blijf strijden voor de oplossing van het probleem. Als het erkend wordt, kan er beleid op worden gemaakt. Ik heb al voor elkaar gekregen dat de bemalingspompen in Betondorp op autobanden worden gezet. Dat dempt het geluid. Hoe meer we eraan doen, hoe gezonder we de wereld voor iedereen kunnen maken.”