Ken je onkruid, want niet alles hoeft uit de grond te worden getrokken: ‘Allerlei dieren zijn ervan afhankelijk’

Hoe fanatiek je ook tuiniert: in elke tuin groeit onkruid. De boel een beetje bijsturen is dan ook echt niet erg, zegt Suze Peters, tuinontwerper en auteur van de bestseller Onkruidboek. Nodig zelfs, want als je de natuur haar gang laat gaan, overwoekert de boel en dat willen we niet. Maar in plaats van onkruid direct uit de grond te trekken, loont het wel de moeite om eerst goed te kijken wat het precies is. Veel onkruid is namelijk nuttig, mooi of zelfs lekker. “Als je weet wat in je tuin groeit, kun je beter inschatten wat je wel en niet kunt laten staan en wat je er allemaal mee kunt,” zegt Peters.

De hamvraag is dan ook: bestaat onkruid wel? Zeker, maar het is ook maar net hoe je het bekijkt. Onkruid betekent zoiets als ongewenste planten die tussen gewenste planten groeien. En dus kan elke plant onkruid zijn; het hangt vooral af van de situatie en de plek. “Een brandnetel in de tuin vinden we onkruid, maar op een brandnetelkwekerij juist weer niet, op die akkers zijn juist alle andere gewassen weer onkruid.” In feite beslissen wij mensen of iets onkruid is of niet, legt bioloog Nienke Beets uit. Eén ding staat voor haar buiten kijf: alle planten hebben nut.

Ze doet, met hulp van het publiek, vanuit de Hortus Botanicus van de Universiteit Leiden onderzoek naar stoepplantjes: onkruid dat tussen de stoeptegels groeit in steden en goed kan zijn voor zaken als biodiversiteit, waterafvoer en verkoeling. “Juist door mensen te betrekken in het onderzoek vergroot je de bewustwording. Je hoeft echt niet ver te zoeken om in de natuur te zijn. Als je goed om je heen kijkt, is het overal. Letterlijk op de stoep voor je huis, maar dus ook in je tuin.”

Ideale tuin

En die tuin is een plek waar je vooral van moet kunnen genieten. Of dat nou in een groene oase is of een tuintegelparadijs. “Voor de biodiversiteit is het het beste om alles zoveel mogelijk te laten verwilderen, maar dat is niet realistisch. Ik vind ook: een tuin is privé, dus mensen moeten er vooral mee doen wat ze leuk vinden.” Maar, in een tuin met veel tegels is de biodiversiteit vaak wel ver te zoeken. Daarnaast is een betegelde tuin ’s zomers vaak wel heel warm en ook het water kan minder goed weg. “Kijk dus of je een hoekje kunt vrijmaken voor een plant en zie wat daar allemaal nog meer opkomt en groeit.”

Een betegelde tuin biedt trouwens geen garantie voor een onkruidvrije tuin. Wil je onkruid zoveel mogelijk voorkomen, dan kun je het beste je bodem bedekken met tuinplanten, zegt Peters. Maar dat is geen must, want een ideale tuin heeft naast ‘uitgedacht’ groen óók wilde planten. “Het onkruid waar we het meeste last van hebben zijn wortelonkruiden, zoals haagwinde, heermoes en distels. Die kun je het beste weghalen, omdat ze de boel overnemen.”

Maar laat andere bloeiende wilde planten eens staan, dan kan de biodiversiteit in je tuin zomaar toenemen en zie je vogels en insecten die je eerder niet zag. Een soort gratis groen, dus. Let daarbij wel op welk onkruid er groeit, want niet al het groen is even gezellig.

Pas op voor de exoot

Inheems onkruid, het groen dat hier van nature voorkomt, kan geen kwaad. Integendeel, stelt Peters: “Allerlei dieren zijn er zelfs van afhankelijk. Niet alleen vlinders en bijen, maar juist ook torretjes die van de blaadjes, wortels of stengels eten. Insecten kiezen echt een specifieke plant uit.” Neem de brandnetel: die trekt niet alleen veel vlinders aan, je kunt er ook thee van zetten.

En dan zijn er de exoten. Dat klinkt misschien gezellig, maar bij invasieve soorten zoals de Japanse duizendknoop en de reuzenberenklauw moet je oppassen. Die zijn vaak zó overheersend dat ze schade kunnen aanrichten aan andere planten in je tuin. Laatstgenoemde kan bij mensen zelfs brandwonden veroorzaken. En omdat dit onkruid ergens anders zijn oorsprong kent, heeft het hier geen natuurlijke vijanden en verstoren ze het ecosysteem. Weg ermee dus.

Gratis groente

Weet wat er groeit, is dus de boodschap. Leer je tuin en al zijn groene bezoekers kennen en laat je niet om de tuin leiden. Dat kan via boeken, (online) cursussen, maar ook tal van handige apps waarmee je planten herkent door er een foto van te maken. Dus als straks alles weer gaat bloeien, kijk dan met een open blik naar het groen voordat je aan het wieden slaat.

Die zachte ooievaarsbek heeft zijn naam niet voor niets. Beets: “Die is echt heel zacht en fijn om aan te raken.” Of de paarse dovenetel, die staat er nu al mooi bij. “Of witte winterpostelein: die wordt ook als groente verkocht, maar die kun je gewoon gratis plukken als hij in je tuin groeit. Maar doe dat wel voordat hij in bloei staat.”