Dochters vinden verstopte werken van kunstenaar Renée Stotijn: ‘De wereld moet dit zien’

De Amsterdamse kunstenaar Renée Stotijn verborg een ‘schat’ in een dubbel plafond. Haar dochters ontdekten die erfenis tijdens het leegruimen van hun ouderlijk huis.

Dochters Esmee en Zaphira Bor wisten niet wat hen overkwam toen zij het huis van hun in juni overleden moeder leegruimden. Dat de klus veel tijd in beslag zou nemen, konden ze wel bevroeden. Renée Stotijn (1940-2020) was een verwoed verzamelaar. Meer dan honderd zakken met kleding gingen naar de kringloop en ontelbare vuilniszakken verdwenen in de afvalcontainer. Maar toen ze halverwege de klus op tientallen onbekende olieverfportretten, honderden aquarellen en tekeningen van haar hand stuitten, was dat een enorme verrassing.

De zussen staan in het nog lang niet leeggeruimde ­ouderlijk huis aan de Weesperzijde. De meubels – een tafel met stoelen, een antiek kastje, een bankbed bezaaid met schetsen – staan nog in de woning en de muren in de woonkamer en suite zijn nog behangen met aquarellen van tafereeltjes, schetsen en schilderijen van poppen van hun moeders hand. “Dit werk aan de muur kenden we ­natuurlijk, maar de verstopte kunstwerken hadden we nog nooit gezien,” zegt ­Esmee (44).

Hun moeder had overal berguimtes gemaakt. In de smalle hal bij een piepklein keukentje wijst Zaphira (32) naar boven, naar het verlaagde zwartgeverfde plafond. “Daar lagen die portretschilderijen naast stillevens en stadsgezichten, dik onder het stof. Het ene na het andere prachtige portret kwam tevoorschijn. Vanaf de jaren zestig heeft ze ze daar verstopt,” zegt Zaphira.

De beide zussen vertellen hoe hun moeder over haar ­bezittingen waakte. Zaphira: “Ze kon niets weggooien. Haar kasten puilden uit. Toen die vol waren, stopte ze haar spullen in dozen.”

“Je mocht nooit aan haar bezittingen komen, dan begon ze keihard te gillen,” zegt Esmee.

Ze beschrijven hun moeder als een excentrieke vrouw die een teruggetrokken leven leidde. Esmee: “Uit de portretten blijkt goed dat ze de ziel van iemands wezen wist te treffen.”

Muzikaal talent

De zussen zijn telgen van twee bekende muzikale dynastieën: de violistenfamilie Bor aan vaderskant en de ho­boïstenfamilie Stotijn aan moederskant. Hun moeder werd op 7 februari 1940 geboren als oudste dochter van Haakon Stotijn, de vermaarde solohoboïst bij het Concertgebouworkest. Haar grootvader Jaap was een bekende pedagoog en solohoboïst bij het Residentie Orkest.

Toen Renées ouders begin jaren vijftig scheidden, ging ze als twaalfjarige bij haar vader wonen op de Weesperzijde. Zelf had ze ook muzikaal talent. Ze speelde piano en zong, maar volgde haar grootste passie: schilderen. Ze werd toegelaten tot de Rijksakademie van beeldende kunsten in Amsterdam. Als excellent student mocht ze over de loge beschikken: het atelier boven het academiegebouw.

Renée, die naast haar werk als restaurator bij het Rijksmuseum haar hele leven bleef schilderen, kreeg in de jaren zeventig een relatie met Dick Bor, concertmeester van het Utrechts Symfonie Orkest, dat later opging in het Nederlands Philharmonisch Orkest.

Stereotiepe Franse huisjes

Het tweetal, dat samen twee dochters kreeg, wilde ­bewust niet trouwen of samenwonen. Dat was niet aan hen besteed. “Ze hadden beiden ruimte nodig om hun ­talenten ten volle te benutten. Onze ouders leefden weliswaar apart, maar waren op artistiek vlak heel symbiotisch,” zegt Esmee, zangeres van beroep.

Toen Dick Bor met pianist Polo de Haas in de jaren ­zeventig optrad in het Concertgebouw, exposeerde Renée Stotijn haar werk in de Spiegelzaal. Het bleef niet bij die ene expositie. Renée, die lid was van Arti en De Kring, zou nog enkele malen exposeren, onder meer in de jaren negentig in sociëteit De Kring. Maar kort daarna viel het stil en kwamen er geen exposities meer van de grond.

Zaphira: “Ze was bang dat haar werk zoekraakte of ­beschadigde. Ze kon het niet uit handen geven.”

In de jaren zeventig werd bij Renée borstkanker geconstateerd en onderging ze een ingrijpende operatie, waarbij naast de borst ook de zenuwen uit haar arm werden weggehaald. Dat ze een lange tijd niet kon schilderen, was een nachtmerrie voor haar.

Hoewel het schilderen na enige tijd werd voortgezet, veranderde wel het onderwerp. Ze schilderde onder meer aquarellen van pioenrozen en stereotiepe Franse huisjes met parasols.

In 2018 keerde de borstkanker terug. Op 16 juni van dit jaar, op 80-jarige leeftijd, overleed Renée Stotijn.

De ontdekte portretten moet hun moeder volgens de zussen in de jaren zestig en zeventig hebben gemaakt. ­Zaphira: “We weten niet wie het zijn. Vermoedelijk zijn het portretten van modellen die op de academie kwamen. Ook zit er een portret tussen van haar zus Marion.”

Marion Stotijn (78), die een verdieping lager woont, kende de werken ook niet. “Mijn zus en ik waren heel close. We voerden samen een huishouding. Maar deze werken uit de verborgen ruimte ken ik niet. Ik ben wel heel blij dat haar talent nu naar buiten komt. Ze zou met dit werk bij wijze van spreken tussen de Amsterdamse Joffers passen.”

Droomwereld

Waarom Renée deze bijzondere schilderijen verborg, blijft gissen. Esmee: “Ze was misschien bang dat mensen de werken wilden afpakken. Ze wantrouwde iedereen. Als kind hadden we zelfs geen huissleutel van onze woning. Haar werk mochten we zelfs helemaal niet aanraken.”

Zaphira: “Ze leefde in een droomwereld en hield van de 19de eeuw vanwege de romantiek en overdadigheid. Ze streed voor het behoud van Amsterdams stedelijk erfgoed, zoals voor de Nieuwe Amstelbrug van architect Berlage. Ze bemoeide zich met de redding van De Ysbreeker en protesteerde tot aan de Hoge Raad tegen de nieuwbouw van het Concertgebouw,” zegt Zaphira, die Cultureel Erfgoed aan de UvA heeft gestudeerd.

Zaphira besloot de duizenden werken van haar moeder te fotograferen en op Instagram (schilderij_renee_stotijn) te zetten. “De wereld moet dit zien. Mijn moeder moet de ­erkenning krijgen die ze verdient. Ik heb de kracht van ­Instagram onderschat. We hadden in een mum van tijd bijna 2000 volgers van over de hele wereld. De mensen ­geven warme reacties.”

Een kunstgalerie in Milaan, M.A.D.S., stuitte ook op de Instagrampagina en vroeg toestemming om vijf werken te tonen in de digitale tentoonstelling Mater, reconditis Oedipus, die in het teken van de moederfiguur staat.

De zussen willen het werk van hun moeder ook graag live exposeren. Een Amsterdamse galeriehouder heeft al interesse getoond. “We zijn met een paar kleinere schilderijen in een Albert Heijntas op de fiets naar de galeriehouder ­gegaan. Als onze moeder had gezien hoe we haar werk op de fiets vervoerden…,” zegt Esmee.

“…dan had ze een hartaanval gekregen,” vult Zaphira aan. “Maar nu het zover is en haar werk wordt geëxposeerd door een galerie in Milaan, zou ze dat geweldig hebben ­gevonden.”

De digitale expositie Mater, reconditis Oedipus van galerie M.A.D.S. in Milaan is t/m 27 november te zien: madsmilano.com­