De Anonieme Overeters: twaalf stappen tegen extreme eetbuien

“Hallo, ik ben Anna en ik ben een dwangmatig overeter.” “Welkom, Anna,” zeggen de dertien andere aanwezigen tegelijkertijd. Het rijmt met het beeld van AA-meetings zoals we dat kennen uit films. Iemand stelt zich voor, de rest ­begroet.

Bij de OA (Overeaters Anonymous, in het Nederlands Anonieme Overeters) wordt niet over alcohol gesproken, maar over eten. Op tafel liggen verschillende edities van het bordeauxrode OA-handboek: de twaalf stappen en twaalf tradities, ook wel ‘de twaalf en twaalf’ genoemd. Ook op tafel: flessen water, thermoskannen thee en een doos tissues. Koekjes zijn in geen velden of wegen te bekennen.

Het herstelprogramma van de OA bestaat uit de twaalf stappen. Elke stap wordt uitgebreid uitgediept in de literatuur van de OA en met begeleiding van een sponsor uitgevoerd. In de eerste stap geeft het OA-lid toe dat hij of zij machteloos staat tegenover voedsel en dat zijn of haar ­leven stuurloos is geworden. Na het toegeven van de misstappen (stap 5) maakt het OA-lid het goed met de personen die hij of zij pijn heeft gedaan (stap 9). Het toegeven van de fouten (stap 10) zorgt voor een geestelijke bewustwording die ervoor zorgt dat een OA-lid de boodschap aan andere dwangmatige eters kan doorgeven (stap 12).

Op dit moment worden er in Amsterdam vijf bijeenkomsten per week georganiseerd. Het aantal OA-leden is het afgelopen jaar toegenomen, omdat klinieken vaker mensen aanraden om naast therapie ook naar OA-bijeenkomsten te gaan. De OA ziet daarbij vooral een groei van het aantal mannen dat zich aanmeldt.

Reep chocolade

“Ik vind stap negen een bijzondere stap,” begint Anna (37). “Ik zit nu zeven jaar bij de OA en kon hier in het verleden erg tegen opzien. Maar ik ben erachter gekomen hoe waardevol stap negen is. Ik heb ooit een reep chocolade gestolen en wilde daarvoor mijn excuses aanbieden, maar de supermarkt bestaat niet meer. Daarom ben ik naar een vergelijkbare supermarkt gegaan en heb aan de supermarktmanager uitgelegd dat ik meedoe aan een verslavingsprogramma en dat ik iets recht wil zetten uit het verleden. Ik vroeg hem wat ik terug kon doen en hij stelde voor om een dag te helpen. Dat vond ik wat gortig, maar een paar uurtjes vond hij gelukkig ook goed. In de supermarkt helpen voelt als het toppunt van nederigheid en maakt mij bewust van wat ik doe. Toen ik op een later ­moment een zadelhoesje van een andere fiets wilde pikken omdat mijn fietszadel lekte, dacht ik: nee, dat moet ik niet doen. Want als we stap negen weer behandelen moet ik dit óók rechtzetten en ik weet niet aan wie ik dan excuses moet aanbieden. Dat vind ik te veel gedoe.”

De wekker gaat, de vijf minuten van Anna zijn om. Vandaag behandelt deze groep stap negen uit het OA-handboek. Die stap luidt: ‘Wij maken het waar mogelijk rechtstreeks bij deze mensen weer goed, tenzij dit hen of anderen zou kwetsen.’ Waar bij de één een beerput aan persoonlijke tragedies opengaat, maakt de ander dus een ­gestolen chocoladereep weer goed. Dat alles met als doel geestelijk bewustzijn te creëren. Maar vooral: om kracht, hoop en ervaringen te delen.

‘De 12 en 12’ is vergelijkbaar met het twaalfstappenprogramma van de AA en maakt deel uit van het herstelprogramma. Dat programma bestaat uit groepsbijeenkomsten, literatuur, een voedselplan, actieplan en een sponsor. Daarmee is geen geld gemoeid – een sponsor is een ervaren OA-lid dat iemand anders begeleidt.

Wegen en meten

Heleen (44) is sponsor geweest. Ze zit zo’n veertien jaar bij de OA, met tussenpozen. Zelf belt ze al twee jaar lang elke ochtend met haar sponsor om haar herstel te bespreken. Ook gaat ze minimaal een keer per week naar een OA-meeting. “Voor mij is de OA een veilige plek. Een plek waar we elkaar laten uitpraten, geen ongevraagd advies geven en elkaar niet in de rede vallen.”

Heleen ‘ontspoort’ naar eigen zeggen door suiker. Softijs is haar zwakke plek. In het verleden hopte ze van snackbar naar snackbar om aan haar softijstaks te komen. Het was nooit genoeg. Datzelfde geldt voor chocolade en cola light. Ze dronk met het grootste gemak twee liter cola per dag en woog op haar dieptepunt 110 kilo. Inmiddels is ze twee jaar vrij van haar verslaving en heeft ze zich los weten te wrikken uit de klauwen van suiker. Ze weegt en meet alles wat ze eet en vermijdt suiker. Sindsdien heeft ze geen eetbuien meer gehad en viel ze vier kledingmaten af.

Voordat Heleen bij de OA aanklopte zat ze in een verslavingskliniek. De kliniek heeft Heleen goed gedaan, alleen de werkwijze om dwangmatige eters suiker te leren eten, werkte niet voor haar. “Je wilt zo graag een normale eter zijn. Je wilt op feestjes kunnen meedoen. Ik zou niets liever willen dan een koekje mee-eten met de rest. De kliniek probeerde van mij een normale eter te maken, maar dat bén ik niet. Dat heb ik na al die jaren eindelijk geaccepteerd. Om mezelf in toom te kunnen houden, heb ik de OA nodig. Ik zie het maar zo: de een gaat drie keer per week naar de sportschool, ik naar de OA.”

Spirituele kant

“De OA werkt niet voor iedereen,” vertelt Bernadette (62), die al ruim dertig jaar bij de OA zit. Ze heeft ‘de twaalf en twaalf’ ontelbare keren gelezen. De methodiek werkt voor haar, maar ze heeft door de jaren heen ook genoeg anderen zien stoppen. Het programma is vrijblijvend, de literatuur bij vlagen taai en de spirituele kant wil weleens afschrikken.

Zo is een vast onderdeel tijdens de meeting een gebed om kalmte en wordt regelmatig God of een ‘hogere macht’ aangehaald. “Het is niet zo dat wij een religieuze groepering zijn, integendeel,” zegt Bernadette. “De hogere macht kan voor iedereen iets anders betekenen: voor de een is dat God, voor de ander het universum. Het gaat er niet om wie het is, maar dat een hogere macht iets buiten jou om is die jou kan helpen.”

Na het eindgebed vertrekken alle deelnemers. Gespreksleider van de dag, Claire, en nieuwkomer Michèle (48) blijven nog even zitten. “Wat vond je ervan?” vraagt Claire.

“Ik vond het moeilijk,” zegt Michèle. “Ik heb jarenlang bij de AA gezeten. Ik heb geworsteld met een drugs- en gokverslaving. Met drugs kun je cold turkey stoppen. Met gokken ook, maar met eten nooit. Dat heb je nodig om te blijven leven.”

Claire knikt en vraagt: “Had jij het ook even moeilijk toen iemand net over stroopwafels begon?”

Michèle: “Enorm. Dat triggert. Bij de AA mag je het niet specifiek over drugs hebben tijdens een meeting, je hebt het over ‘middelen’. Hier wordt voedsel open en bloot ­besproken. Dat terwijl het net zo verslavend is. Een hapje chocola, en alles valt van me af. Net als bij mijn eerste snuif.”

Claire: “Kom je terug?” Michèle: “Absoluut. Ik denk dat ik nooit stop met naar meetings gaan. Al is het alleen maar om anderen hoop te geven.”

Behalve Michèle zijn de namen gefingeerd. Hun echte namen zijn bij de redactie bekend.