Wie bevrijdt de Wallen van de hordes?

Eddy Appels heeft een ingrijpend besluit genomen. Na 33 jaar verlaat hij de Zeedijk en verhuist naar Oostenburg. De documentairemaker en directeur van Cineblend heeft als lid van bewonersgroepen, denktanks en als redacteur van de wijkkrant keihard gevochten om de buurt leefbaar te houden. "Maar dat is niet gelukt. Sterker nog, het wordt alleen maar erger."

Appels liep al langer rond met het idee te verhuizen. Bedreigingen door toeristen waren de druppel. Een verzoek om minder lawaai te maken wordt dikwijls beantwoord met gescheld of een gebaar met de hand langs de keel. Een groep Fransen duwde hem van de fiets en ze dreigden dat het nog veel erger zou aflopen als hij zich niet snel uit de voeten zou maken. "En dat in mijn eigen straat."

De binnenstad en met name de Wallen zijn weggegeven, vindt Appels. Dit sluit aan op de bevindingen van ombudsman Arre Zuurmond, die de Wallen eerder deze zomer omschreef als een 'wetteloze jungle' met agenten die machteloos toekijken.

Drank en drugs
Bewoners voelen zich in de steek gelaten. Uit onderzoek blijkt dat zij pessimistisch zijn over de toekomst van hun buurt, veel pessimistischer dan bewoners van elke andere wijk.

Het steekt dat toeristen zich ongestoord vol laten lopen, ondanks het alcoholverbod, en hun harddrugs midden op straat gebruiken. Waarom zouden ze zich aan de regels houden als de politie niet optreedt? Ze zijn toch in de stad waar alles kan?

Voormalig burgemeester Jozias van Aartsen vindt dat Amsterdam de grens van vrijheid-blijheid al ver voorbij is. In deze krant pleitte hij voor een fundamentele discussie over de vraag of dat imago van 'de stad waar alles kan' nog wel houdbaar is.

"Hoe vaak heb ik niet gehoord dat ik maar in Drenthe moest gaan wonen, als ik wat zei over de drukte in de binnenstad," zegt Appels. "Dit is Amsterdam, was het dan: geen regels, veel vrijheid. Dat is niet meer houdbaar. Hordes toeristen nemen onze buurt over. Als we dan geen regels stellen, is dat hele gebied opgegeven."

Ons Soort Mensen
Volgens socioloog en publicist Herman Vuijsje, bewoner van de binnenstad sinds de jaren zeventig, gaat het hierbij om 'doorgeslagen elitedenken': het superioriteitsgevoel dat ontstaat doordat in Amsterdam dingen kunnen die niet mogen in foute landen.

"Die gedachte dat hier alles kan, is erg krachtig. De gedupeerden zijn niet Ons Soort Mensen, maar de bewoners van de Wallen, de mishandelde vrouwen achter de ramen, de ondernemers die verdwijnen. Die hoor je minder in dit debat."

Wat dat betreft herhaalt de geschiedenis zich, vindt Vuijsje. Want ook in de jaren tachtig had de gemeente zich teruggetrokken van de Wallen, toen junks en heroïne de dienst uitmaakten en het gebied rond de Zeedijk tot een no-goarea maakten. "De Wallen waren toen, net als nu, opgegeven."

Het klinkt gek, zegt Appels, maar hij hoort regelmatig van bewoners dat zij terugverlangen naar die verschrikkelijke jaren tachtig. "Die tijd moeten we niet romantiseren, maar de junks lieten de bewoners tenminste met rust. Toeristen niet."

Wie naar de geschiedenis van de Wallen kijkt, ziet dat die de barometer vormen van de stad. In dit gebied is terug te zien hoe het met Amsterdam gaat, alleen dan veel geconcentreerder en daardoor nog intensiever. De hedendaagse popula­riteit van de stad en de wereldwijde trend van het groeiende massatoerisme zien we elke dag op de Wallen, waar de drukte zich samenbalt.

Dat Amsterdam vooral prettoeristen trekt die afkomen op drugs, hoeren en alcohol, zorgt voor de wetteloze jungle op de Wallen.

In de jaren tachtig was dit gebied juist het symbool van het verval van de stad. Amsterdam liep leeg, gezinnen vertrokken en op de Zeedijk heersten junkies en heroïne.

Klandizie uit de haven
De rol van kanarie in de kolenmijn gaat verder terug, zegt historicus Peter-Paul de Baar, die meewerkte aan een boek over de Wallen. "Voor de aanleg van de grachtengordel was dit nog het chique en rijke gedeelte van de stad. Hier woonden de vermogende families. De rijkdom van de stad vond hier zijn weerslag."

Nadat de elite naar de gloednieuwe grachtengordel was getrokken, bleven burgers en werklieden achter. De prostitutie won terrein, omdat de nabijheid van de haven zorgde voor klandizie.

Begin twintigste eeuw groeiden de Wallen uit tot hoerenbuurt en in de jaren zestig ging Amsterdam de rode lampen gedogen en een decennium later ook gebruiken in campagnes om toeristen te trekken. "Dat past bij die tijd van vrijheid en blijheid. Amsterdam wilde geen stad van fatsoensrakkers meer zijn," aldus De Baar. "De Wallen zijn sindsdien een attractie, het gedoogbeleid kreeg voet aan de grond."

Het is van belang de Wallen terug te veroveren, vindt De Baar. Het gaat tenslotte om de barometer van de stad en het historisch hart. "Dit zijn de mooiste en belangrijkste stukken van de stad, die mogen we niet weggeven."

De geschiedenis leert dat het mogelijk is de Wallen terug te veroveren. In de jaren negentig verdwenen de junks en drugshandel uit het straatbeeld door krachtig ingrijpen van de gemeente en de NV Zeedijk.

Dit biedt hoop, zegt Vuijsje. "Wij roepen al jaren: het gaat om handhaven, handhaven en nog eens handhaven. De gemeente heeft de middelen, maar doet het niet. En daarmee laat ze mensen in de kou staan."

Kwaliteitstoeristen
Naast handhaving acht hij onconventionele maatregelen nodig. Een beperkte toegang van de binnenstad bijvoorbeeld. "In Tasmanië ligt een uniek natuurgebied. Toeristen moeten ruim van tevoren een bezoek boeken. Welnu, onze binnenstad is ook uniek," aldus Vuijsje.

Bewoners discussiëren al een tijdje of de prostitutie nog wel van deze tijd is. "Wat mij betreft schaffen we de hoererij af," aldus Vuijsje. "Kwaliteitstoeristen trekken we daar niet mee en Amsterdammers komen hier niet meer."

Strenge maatregelen lijken in strijd met het tolerante en liberale karakter, dat al sinds de zeventiende eeuw in het dna van Amsterdam zit. Vuijsje ziet dat anders. "In het Spaans bestaan twee begrippen waarin de term vrijheid is verwerkt: libertad en libertinaje. We moeten de libertad, de vrijheid, niet de nek omdraaien. Maar de libertinaje, de losbandigheid, moeten we wel aanpakken. Dat zijn verschillende zaken."

-> Oud-hoofdcommissaris Joop van Riessen werkte jaren in dit gebied. Hij vindt dat Amsterdam een einde moet maken aan prostitutie op de Wallen. 'Het is volledig uit de hand gelopen.'

Dit is deel twee van een serie artikelen over de wenselijkheid van 'de stad waar alles kan.' Lees ook deel 1: De stad waar alles kan en mag, maar moeten we dat wel willen?