Weer een winter met avondklok of schoolsluiting? Van Dissel denkt van niet

Geregeld spreekt hij collega’s van de centra voor infectieziektebestrijding in andere landen. Jaap van Dissel merkt dan dat ze allemaal zo’n beetje in dezelfde fase zitten, met overal steeds meer inentingen maar ook een nog altijd rap verspreidende deltavariant.

Zonder Britse mutant of de deltavariant van het coronavirus was de crisisklus waarschijnlijk allang klaar geweest in Nederland, maar nieuwe versies verpestten telkens het feestje. Toch lijkt de finish nu werkelijk in zicht.

“Een boel landen zitten in de spagaat waar wij ook in zitten,” zegt Van Dissel. “Op sommige plekken zijn er meer mensen gevaccineerd, zoals Portugal, Spanje en Denemarken. Daar hebben ze minder druk op de ziekenhuizen. Maar verder zitten we allemaal met dezelfde worsteling en proberen we de vaccinatiegraad nog hoger te krijgen,” zegt de directeur van het Centrum Infectieziektebestrijding in zijn werkkamer bij het RIVM in Bilthoven.
Aan de muur hangen kaartjes en tekeningen met aanmoedigingen, de ‘multomappen met hatemail’ staan elders. De dreigementen gaan verder dan een smakeloze tweet, Van Dissel wordt al een tijdje beveiligd. “Je hoopt dat dat zo snel mogelijk ophoudt.”

Net nu de aantallen infecties en ziekenhuisopnames weer toenemen, spreken we met de voorzitter van het OMT.

De coronagrafieken stijgen weer. Moeten we ons zorgen maken?

“Dat is lastiger in te schatten dan vorig jaar en het hangt van een aantal dingen af. Eerst was de relatie tussen besmettingen en ziekenhuisopnames duidelijker. Maar door de hoge vaccinatiegraad is die verhouding nu anders. Veel van de besmettingen zien we nu bijvoorbeeld onder jongeren, dus dat is relatief gunstig voor het aantal ziekenhuisopnames. Maar het hangt ook af van de snelheid van verspreiding in niet gevaccineerde groepen en regio’s waar minder mensen ingeënt zijn.”

Toch schatten jullie nog altijd dat er een grote groep potentiële coronapatiënten is. Als die allemaal besmet raken, telt dat zelfs op tot 23.000 in de kliniek. En maar liefst 4800 patiënten op de ic. Hoe kan dat?

“Zo’n aantal gaat al snel een eigen leven leiden, maar het is een orde van grootte. Het is gebaseerd op de naar schatting 1,8 miljoen niet-gevaccineerden, en de mensen bij wie het vaccin niet goed werkt rekenen we er ook bij. Vaccins werken goed, maar ze bieden niet iedereen 100 procent bescherming. Deze groep wordt natuurlijk niet in één week ziek, dus in onze modellen schatten we met scenario’s in hoeveel er in het ziekenhuis belanden in een bepaalde periode. Volgens deze berekeningen moeten we denken aan een bezetting op de intensive cares van ongeveer tweehonderd coronapatiënten in de winter, oplopend tot vierhonderd als het tegenzit.”

En zelfs achthonderd in het uiterste geval in januari. Ziekenhuizen kunnen zo’n piek helemaal niet aan. Is dit dan een spannende periode?

“Zeker, het is altijd spannend na versoepelingen. Maar we gaan de komende weken nog veel leren, onze prognoses worden preciezer. Eind oktober wegen we alles opnieuw voor de besluitvorming begin november.”

Voor wie weer een winter in harde lockdown vreest, heeft Van Dissel goed nieuws. Restricties als school-, winkelsluiting en avondklok zijn waarschijnlijk niet nodig. De deltavariant wordt, hoewel besmettelijker, voor een groot deel onschadelijk gemaakt door de vaccins. Bijna 87 procent van de Nederlandse volwassenen heeft nu een eerste inenting gehad, het ministerie van Volksgezondheid mikt op een vaccinatiegraad van boven de 90 procent. “Dus we zitten in een principieel andere situatie dan vorig jaar,” zegt Van Dissel. “Toen hadden we geen vaccins. Dus in alle realiteit zie ik geen aanleiding om zulke ingrijpende maatregelen te adviseren.”

Experts vrezen een taai griepseizoen. Hoe zit dat?

“We weten dat als griep een of twee seizoenen bijna weg is geweest zoals nu, dat de golf die daarop volgt 60 procent heftiger is. In het seizoen 2017-18 kregen ongeveer één miljoen mensen de griep, toen zaten we op 16.000 ziekenhuisopnames. Toen moesten ook operaties afgezegd worden door de drukte. Dus daar moet je op letten. De basisregels helpen ook tegen influenza. Niet op pad gaan bij klachten. Ga niet stoer doen als je verkouden bent. Blijf dan thuis, ook als je negatief test op corona kun je andere virussen meebrengen naar het werk.”

Dan toch even volgens het zwarte scenario dat Covid-19 én griep alsnog hard toeslaan. Is er wel draagvlak voor eventuele maatregelen nu bijna negen op de tien mensen ingeënt zijn?

“Draagvlak is natuurlijk van belang, maar als OMT laten wij ons vooraf niet beperken door die vraag. Dat moet de politiek doen. Belangrijker lijkt me ook: zorg dat meer mensen het vaccin nemen. Als je het hebt over samenleving, heb je het toch over samen leven. Laten we ook die solidariteit hebben met elkaar door de inentingen te nemen, voor de kwetsbaren onder ons. Dat is toch wat ons uit de brand helpt.”

U bestudeert graag de geschiedenis van infectieziekten. Vroeger gold soms een vaccinatieplicht. Bent u daarvoor?

“Dat was voor pokken ooit ja, in de 19de eeuw. Alleen met een pokkenbriefje mochten kinderen naar school. Daar was veel verzet tegen, het was wel effectief. Maar het is iets van vroeger. Ik denk dat we nu ook al een boel bereikt hebben en dat we hard ons best doen om de laatste mensen te vaccineren die twijfelen maar met de juiste gegevens toch willen.”

Daarover: onderzoekers van het LUMC concludeerden in september dat Nederland naast de massale prikcampagne ook eerder had moeten inzetten op de lastig bereikbare groep twijfelaars. Eens?

“Dat rapport ken ik niet. Alle suggesties zijn welkom, hoor. Maar over dat punt twijfel ik. Je moet voor die groep natuurlijk veel meer moeite doen om uiteindelijk relatief weinig winst te behalen. Nu worden er soms bussen ingezet met personeel voor een paar extra vaccinaties. Als je dat helemaal in het begin van de campagne doet voelt het toch alsof je niet het meeste eruit haalt op dat moment.”

Er zijn meer kritische evaluaties. KPMG stelt dat Nederland te veel risico’s nam en te laat begon met testen. Diverse Scandinavische landen presteren beter.

“Dat rapport heb ik ook nog niet gelezen, het is net een dag uit. Maar ik hoop op een eerlijke vergelijking. Ik vind de vergelijking met landen als Noorwegen of Finland niet erg nuttig. Kijk alleen al naar de bevolkingsdichtheid. Ik zou ons eerder met Zuid-Engeland of Vlaanderen vergelijken. De Denen doen het goed, maar daar zijn meer mensen gevaccineerd en liggen er minder mensen in het ziekenhuis. Dat is echt een andere uitgangspositie.”

Over die kritiek dat Nederland niet voorzichtig genoeg is: als voorbeeld noemt KPMG de versoepelingen eind juni, die tot een enorme besmettingspiek leidden. Verraste die u ook?

“Die zat niet in onze modellen, nee. Evenementen waar iemand soms honderden anderen besmet, zulke ‘superspreading’, is amper te modelleren. Uiteindelijk leidde het niet tot een geweldige toename van ziekenhuisopnames, maar het toonde wel een zwakte aan. Dat is gecorrigeerd. Daar leer je weer van.”

Maar u zegt dan niet tegen minister De Jonge: het is stom om iedereen na een Janssen-prik meteen op stap te laten gaan.

“Zo zitten we niet in de wedstrijd. Wij voelen ons als OMT serieus genomen, we begrijpen ook hoe complex de besluitvorming is. De kunst voor de politiek is om alles mee te wegen. En daarbij geldt ook: als het nooit fout gaat, is er misschien ook niet voldoende geprobeerd. Nu weet je in ieder geval dat je de mogelijkheden hebt verkend, want de maatregelen zelf geven ook schade bij mensen. Dat ziet iedereen.”

Bent u voor een grote extra vaccinatieronde met een ‘boosterprik’? Nederland begint straks met de oudste ouderen, maar de WHO zegt: help eerst andere landen.

“Dat je in verpleeghuizen overgaat tot een boostervaccinatie is begrijpelijk. Daar gaat het virus makkelijker rond en kun je lastiger isolatiemaatregelen treffen. Maar als je nu kiest voor brede inzet van zo’n prik, zoals Israël doet, dan moet je dat elk half jaar gaan doen om de antistoffen op peil te houden. Maar wil je elk mild symptoom dan voorkomen? Of alleen ernstige ziekte en ziekenhuisopnames? Voor dat laatste is een massale extra prikronde vooralsnog niet nodig.”

Wanneer zijn we verlost van de crisis? Wanneer kunnen we zonder coronapersconferenties en OMT?

“Dat hangt van een boel factoren af, zoals de duur van de immuniteit, de eventuele opkomst van varianten, import uit andere landen, de beschikbaarheid van vaccins en ons gedrag, de vaccinatiebereidheid. Maar als de deltavariant niet verdrongen wordt en je houdt een hoge vaccinatiegraad en immuniteit, dan zou je na het voorjaar voor een belangrijke mate van de crisis verlost kunnen zijn.”