Waar bouwen? Schinkelkwartier biedt plek aan 11.000 woningen

Het gebied is nu nog een reservaat voor tapijt- en loodgietersbedrijven. In gebouwen zonder een fatsoenlijk adres, waar grote parkeerterreinen omheen liggen. Perifeer gebied. De achterkant van de stad.

Dat is precies waarom stedenbouwkundige Martijn de Wit even wil uitstappen bij de grote rotonde op het Aalsmeerplein, ooit grondgebied van de door Amsterdam geannexeerde gemeente Sloten.

Transformatie
"Dat daar zijn de laatste blokken van de Hoofddorppleinbuurt, met bedachte straten vol voordeuren. Hier houdt Amsterdam echt op. Maar je voelt ook dat hier de bodem onder je voeten begint te broeien, dat ook dit stuk stad ontkiemt."

Verderop, op bedrijventerrein Schinkel, ook net binnen de zuidwestelijke bocht van de A10, is al een hotel geopend, gericht op internationale studenten en academici.

Het duurt misschien nog een paar decennia voor hier tienduizenden mensen wonen, maar het laat zien dat de transformatie van het Schinkelkwartier, een van de vier grote ontwikkelzones van de stad, nu al begonnen is. Uiteindelijk zal het Aalsmeerplein de entree van een heel nieuwe stadswijk zijn.

"Kom, we moeten door," zegt excursieleider Esther Agricola.

De directeur van de afdeling Ruimte en Duurzaamheid, de plek waar het stedenbouwkundig tekenwerk van de stad plaatsvindt, weet een locatie waarvandaan goed te zien is hoe dit deel van de stad in de toekomst vorm moet gaan krijgen.

Metropolitaan park
Niet veel later wijst De Wit vanaf het dakterras van B.Amsterdam - een oud kantoorgebouw dat nu vol zit met start-upbedrijven - om zich heen om te laten zien hoe groot het gebied is, waar nu de eerste verkennende studies naar worden gemaakt.

Het gaat van de Schinkel tot voorbij het markante IBM-kantoor aan de Johan Huizingalaan. Een terrein van zo'n 1,5 kilometer lang en 1 kilometer breed. "De eerste studies laten zien dat we hier een potentieel aanboren van 2 miljoen vierkante meter. Ongeveer net zo groot als de hele Zuidas. En dat komt ongeveer neer op 11.000 woningen en 50.000 arbeidsplaatsen."

Hij schetst hoe de noordoevers van de Nieuwe Meer een nieuw metropolitaan park kunnen vormen. Naast het beter benutten van het bestaande metrostation Henk Sneevlietweg - waar nu een gemeentelijk afvalpunt aan grenst - zou er voor het gebied een nieuwe tramlijn kunnen komen en een treinstation voor een 'airportsprinter' tussen CS en Schiphol. Zonder een betere bereikbaarheid gaat de nieuwe woonwijk er namelijk niet komen.

Private investeerders
"We zijn afhankelijk van private investeerders die hier in het gebied hun posities hebben ingenomen. We moeten die gebiedsontwikkeling dus samen doen. En men wil graag investeren in woningen en maatschappelijke voorzieningen, maar ik snap ook wel dat ze dat niet gaan doen als wij niet zorgen voor betere verbindingen."

Niet dat overal zomaar woningen gebouwd kunnen worden. De Wit wijst naar beneden, waar het gigantische, moderne datacentrum van Global Switch ligt, dat voorlopig niet gaat verkassen.

"Maar er zijn flinke buitenbermen rondom het complex. Die zouden bebouwd kunnen worden, waardoor het datacentrum wordt omzoomd met kleinschalige bedrijven en winkels. En als het ooit nog eens verdwijnt, dan kan er misschien alsnog een soort binnenhof worden gebouwd."

Het zijn dat soort 'gordiaanse knopen' die het werken aan de ontwikkeling van de stad zo leuk maakt, zegt Agricola, als ze haar auto weer start. "Het is het verdelen van schaarste: we hebben te weinig grond en willen te veel. Hoe doe je dat op ­een rechtvaardige manier? Dat is echt publiek werk en daarom hou ik ervan. We zijn de hele tijd tegenstellingen aan het verenigen en overbruggen. Een lekker soort complexiteit waar iedereen in deze auto lichtelijk verslaafd aan is."

Nieuwe cruise­terminal
De auto heeft ze inmiddels de A10 West opgedraaid ("Het is een kwestie van tijd dat dit wordt afgewaardeerd tot stadsstraat") richting een van de andere grote projecten in de komende decennia: Haven-Stad, waarbij het havengebied en bedrijventerreinen binnen de Ring op termijn plaatsmaken voor woningbouw en nieuwe arbeidsplaatsen. Vlak voor het inrijden van de Coentunnel wijst Agricola naar rechts: "En dat is de voorkeurslocatie van de nieuwe cruise­terminal."

"Toen we begonnen met dit project was daar nog geen sprake van," zegt stedenbouwkundige Bart Vlaanderen vanaf de achterbank. "Een deel van de woningbouw die gepland was, wordt nu lastiger: die cruiseschepen blijven dag en nacht ronken, waardoor je binnen een bepaalde straal geen woningen mag bouwen. Tegelijkertijd kan het een aanjaagfunctie hebben voor het gebied, als er in het hart van Haven-Stad al een stedelijke functie is."

Die terminal moet over een jaar of vijf al gebouwd worden, wat laat zien hoe snel de ontwikkelingen hier gaan. In een deel van het gebied is aan de bedrijven de komende tien jaar geen woningbouw beloofd, maar daarna zal ook hier de stad oprukken.

Vol belofte
Aan de andere kant van de tunnel zoekt Agricola een plek om bij het water te komen, wat nog niet zo snel lukt op het Cornelis Douwesterrein, waar gesloten bedrijventerreinen het zicht op het IJ ontnemen. "Geweldig toch, dit soort plekken? De stad bestaat bij de gratie van deze gebieden, die nog vol belofte zitten. De grachtengordel verandert niet meer, maar dit verschiet nog drie keer van kleur."

Via een open hek op het terrein van een betoncentrale vindt ze een plek om aan het water te parkeren. Het ruikt er naar soja, afkomstig van de overkant, waar bulkschepen in de terminal van Bunge worden gelost. De ruimte is weids, de loodsen, kranen en schepen waar je op uitkijkt zijn van een andere schaal dan je in de bewoonde stad gewend bent. En toch zal ook dit uiteindelijk bewoonde stad worden.

Vlaanderen vouwt op de kade een grote kaart uit en laat de verre toekomst van het gebied zien. Er komen 40.000 tot 70.000 woningen, en misschien wel 50.000 arbeidsplaatsen. Een heel nieuwe stad, met het pakket van maatschappelijke voorzieningen dat daarbij hoort. De nu bijna niet toegankelijke Noorder IJplas, ooit gegraven omdat er zand nodig was voor de A10, moet een nieuw stadspark worden tussen Amsterdam en Zaanstad.

Mobiliteitsshift
En omdat de parkeernorm laag is - 1 parkeerplek per 5 woningen - zal er een mobiliteitsshift moeten plaatsvinden. Een nieuwe 'hoogwaardige openbaarvervoerverbinding' - een metro, of een light rail of sneltram bijvoorbeeld - is een vereiste voor de ontwikkeling van dit gebied. Dat er een nieuwe verbinding over het IJ komt ligt ook voor de hand: misschien wel in de vorm van een kabelbaan.

Het is alleen moeilijk voor te stellen dat dit gebied er over enkele decennia al zal uitzien als een soort KNSM-eiland.

Maar stedenbouwkundigen leven met één been in de toekomst: op de kaart waarop Vlaanderen enthousiast aanwijst waar het nieuwe woon-werkgebied moet komen, is alles in geloofwaardige grote lijnen uitgetekend.

"Het kan misschien nog wel dertig jaar duren. Of veertig jaar, als we niet één maar twee crises krijgen. Daar moet je allemaal rekening mee houden. Maar je moet zo'n stip op de horizon hebben, om in de toekomst te kunnen gaan ontwikkelen."

Ruim denken
En daarbij moet je volgens Agricola vooral ruim durven te denken. "Het Schinkelkwartier, Haven-Stad maar ook het gebied tussen Amstelstation en de Arena: het zijn allemaal plekken waar de stad over grenzen heen kukelt."

Grenzen van gebieden die tot nu waren voorbehouden aan bedrijven, bijvoorbeeld. Maar ook gemeentegrenzen. Zoals hier bij Haven-Stad, waarbij nauw wordt samengewerkt met Zaanstad - dat soms wel eens het achtste stadsdeel van Amsterdam wordt genoemd. Agricola: "Die rare grenzen moeten er eigenlijk niet meer toe doen."

Dit is de derde aflevering van een serie over hoe de stad de komende decennia vorm krijgt. Morgen in deze serie: Amsterdam en Zaanstad groeien in de toekomst aan elkaar. Hoe kijken ze daar in 075 tegenaan?

Lees de vorige afleveringen
Aflevering 1: Kop van Java 'de mooiste plek ter wereld'
Aflevering 2: Gebied tussen Amstel en Arena krijgt 'een nieuw skylinetje'