'Vlak voor de chemo snel een sigaretje'

Het Antoni van Leeuwenhoek laat er geen misverstand over bestaan: roken doe je in de Rookabri - en louter en alleen daar. In zo'n beetje elke plantenbak prijkt een bord met die boodschap.

Dus staat er buiten, voorbij de taxistandplaats, een spartaans hok met een harde bank en een grote metalen asbak. Irene ter Haar (65), in een ander ziekenhuis radiologisch laborant en patiënt bij het AvL, gaat zitten, trekt haar kraag op en steekt een sigaret aan.

"Ik vind het niet kunnen," zegt ze met een knik naar de glazen overkapping. "Gisteravond ben ik hier opgenomen. Ik wilde natuurlijk weten waar ik kon roken. Nou hier dus. Het regende. Red je dat? vroeg mijn zus. Ik had geen keus. Dus zat ik om tien uur 's avonds in dit hok."

Het zijn juist de momenten dat de sigaret voor de roker het hardst nodig is. Spanningen over uitslagen, chemotherapie of een operatie, zegt Ter Haar. Ze kan dus weinig sympathie opbrengen voor de actie van het Amsterdams Rookalarm. Deze club van artsen en instellingen heeft in februari de ziekenhuizen in de stad opgeroepen een algeheel rookverbod in te stellen.

"Het schoolplein is de juiste plek om er strenger op toe te zien, maar hier... Hier komen zieke mensen. Mensen die soms niet lang meer te leven hebben - laat ze."

Ze dooft haar sigaret en zegt met gevoel voor ironie: "Vlak voor de chemo nog snel een sigaretje." Dan gaat ze naar binnen - net op tijd voor de therapie.

Elke dag een pakje
Ziekenhuizen hebben de afgelopen jaren flink gesneden in hun rookplekken. Rokers moeten tegenwoordig naar buiten, maar ook dat wordt steeds minder getolereerd. Het aantal klachten over rookoverlast neemt toe en hoewel de ziekenhuizen niet acuut overgaan tot een rookverbod, worden wel plannen in die richting gesmeed.

"Belachelijk," zegt Rini Kempes (69, bril, kort haar, comfortabel schoeisel en dito jack). Ze zit in het rookhok van MC Slotervaart te wachten op een afspraak met 'de darmspecialist'. Drie jaar geleden werd bij haar endeldarmkanker geconstateerd - vandaag komt ze voor een controle. Naast haar zit partner Dini Kempes (63) aan de elektrische sigaret.

Rini, die al 55 jaar rookt: "Ik stop niet. Ik zeg ook tegen de dokter: 'Je hoeft het niet te vragen, ik hou toch niet 1-2-3 op.'"

Dini: "Nee, 4-5-6 ook niet."

Rini vindt het 'overdreven' als de rookabri wordt afgeschaft. "Buiten is toch buiten?!" Ze trekt de zware shag uit haar jaszak. Elke dag rolt ze er een pakje doorheen. Vandaag staat er een afbeelding van een baby aan het zuurstof op.

Tegen de glazen wand van het hok hangt een stencil: 'Verboden voor zuurstofflessen'. "Dit wegens explosiegevaar," verklaart een rokende verpleegkundige in een witte jas.

Rokers komen in rolstoelen, aan het infuus, in pyjama, maar dus ook met zuurstofflessen, weet Rini. Dini vult haar aan: "Die lopen toch te hoesten en weet-ik-niet-wat. Dan denk ik: waarom ben je hier?"

Rini: "Já, maar ja, dat kan jíj makkelijk zeggen!"

Hartrevalidatie
Als Rini en Dini naar de specialist zijn vertrokken, komt Kenneth Mannoe (57) de rookruimte binnen. Hij is net te vroeg voor een afspraak bij cardiologie, dus hij heeft mooi even tijd voor een peuk. Hij weet, mensen zouden hem voor gek verklaren: een hartaanval, drie bypasses, tweemaal weeks hartrevalidatie en toch die twintig sigaretten per dag.

"De hartaanval was kantje boord. Maar het is een verslaving. Als ik een kopje koffie drink, dan moet daar een sigaret bij, ik moet iets in mijn handen hebben. Ik wil wel stoppen, maar het lukt me maar niet."

Amper vijf dagen na de operatie in november vorig jaar rookte hij weer. "Toen ik voor het eerst naar buiten mocht, was het meteen raak."

"Kijk, een lijkwagen," knikt Mannoe. "Nu ik hier zit te roken en een lijkwagen bij de spoedeisende hulp zie stoppen, denk ik toch: oh my boy."

Peter Lindeboom (67) laveert zijn rolstoel naar binnen. "Stuurmanskunst." Hij zit op de herstelafdeling van Amsta in het ziekenhuis. Zijn voeten zien er gezwollen, rood en pijnlijk uit - en dat zijn ze volgens Lindeboom ook. "Een vochtprobleem, zeggen de artsen. Ze hebben van alles geprobeerd." Lindeboom daalt elke dag een paar keer af naar de begane grond voor een frisse neus en een sigaret. Wat als MC Slotervaart ook deze rookruimte sluit? "Dan ga ik daarheen," zegt hij met een knik naar de weg.

Het is een standaardreactie. Zo ook bij het BovenIJ Ziekenhuis in Noord, waar Richard Dillmann (58) in een soort glazen tipi zit te roken. Hij wijst naar de struiken: "Daar is gemeentegrond. Of ik ga in de auto zitten. Dat doe ik nu ook als het slecht weer is."

Dillmann, een MS-patiënt die momenteel in de ziektewet zit, werkte als functieassistent cardiologie in het ziekenhuis. Hij is even 'op bezoek'. "Vroeger had de dokter zelfs nog een asbak op tafel staan. Tot een paar jaar geleden was er binnen nog een rookruimte. Zoals de rokers nu worden weggezet, is een hetze."

'Doof hier uw sigaret'
Verderop, ver voor de ingang van het BovenIJ Ziekenhuis, is een blauwe streep op de grond gezet. Er staat een bord bij: 'U betreedt een rookvrije zone. Doof hier uw sigaret.' Daaronder een asbak. Een vrouw die het ziekenhuis uit stapt, laat haar kruk aan haar arm bungelen en begint druk in haar tas te graaien naar haar elektrische sigaret. Na haar eerste en inhalige hijs krijgt ze een reprimande van een voorbijganger: "U mag hier niet roken." Om het verbaasde hoofd van de roker is de walm amper opgetrokken.

Mevrouw Verboom (69) komt vlak na haar naar buiten. Ze heeft een scootmobiel, en last van narigheid aan de benen vanwege wondroos. "Ik maak zoveel mee in het leven, dan mag ik toch best een sigaretje? Nog even en dan mag je in je eigen tuin niet meer roken."