Touria Meliani: Niet zomaar de wethouder

Bij haar benoeming als wethouder Kunst en Cultuur van Amsterdam, afgelopen woensdag, keek Touria Meliani naar de publieke tribune. "Ik wil mijn moeder bedanken," zei ze. "Zonder haar kracht en steun had ik hier nooit gestaan."

Dat ze daar zat, achter de wethouderstafel, is niet vanzelfsprekend, hield ze de gemeenteraad voor; geboren in Marokko, opgevoed door een alleenstaande moeder die de taal niet sprak en de zorg voor het gezin afwisselde met baantjes als schoonmaakster. Een gestrande stapelaar, die begon op de mavo. "Ik heb geen gebaande paden gevolgd, mijn studie niet afgemaakt en de wereld struikelend leren kennen."

Touria (klemtoon op de i) Meliani is, als enige buitenstaander, een opvallende verschijning in het nieuwe college. Haar zeven collega's hebben politieke ervaring, Meliani komt uit de praktijk. De afgelopen, roerige, jaren was ze directeur van de Tolhuistuin, cultureel centrum in Noord.

Meliani is geboren in Debdou, een plaatsje in het noordoosten van Marokko. Haar vader was een paar jaar eerder naar Europa gegaan en kwam in de loop der jaren steeds minder vaak naar Marokko.

Haar moeder besloot daarop om in 1975 met haar vijf dochters en een zoon naar Nederland te gaan. Toen de familie voor de deur stond, nam vader de benen. In Marokko stichtte hij een nieuw gezin.

Wat achterbleef in Winterswijk was een 'gezin met krachtige vrouwen', zegt schoonzus Nadia Zerouali, schrijfster van kookboeken en in die tijd kind aan huis. "Er was altijd eten, haar moeder kookte de sterren van de hemel, ondanks haar drukke bestaan."

Niet geïntimideerd
Het Marokkaanse gezin viel op in Winterswijk, maar daarover werd in die tijd niet moeilijk gedaan. "Wij mochten daar Marokkaan, moslim en Nederlander zijn," zegt Zerouali. "We vierden Sinterklaas met de buren, maar ook het Offerfeest."

Meliani was 'een klein opdondertje,' zegt Fred Bos (74), haar onderwijzer in de zesde klas van de openbare basisschool. "Ik heb ook twee van haar zussen in de klas gehad, maar Touria is mij het meest bijgebleven, omdat ze op jonge leeftijd al zo zelfstandig en onafhankelijk was."

Ze kreeg een mavo-advies en ging via het mbo naar het hbo. Haar broer Abdelhakim was altijd degene die het in Touria zag zitten, zegt zijn latere echtgenote Zerouali. "Hij stimuleerde haar: 'ga het doen.' Ik weet zeker dat hij enorm trots zou zijn op zijn zus."

Abdelhakim kwam om bij een auto-ongeluk. Hij was net vader geworden. "Dat was ingrijpend. Hij was de verbinder in de familie, iemand die het mooie zag in de mensen. Touria zal veel aan hem hebben gedacht de afgelopen dagen."

Tolhuistuin
Meliani heeft zich in haar jeugd flink afgezet tegen haar ouders, zei ze in een lezing. "Ik heb alles gedaan wat niet mocht. Alcohol bijvoorbeeld, ik wilde gelijk ontmaagd zijn. Dat verzet zit in mij. En toch houdt mijn moeder van ons."

Amsterdam lonkte. Ze ging daar naar de Hogeschool en in 1995 stapte ze als stagiair binnen bij De Balie. Onbevreesd, zegt toenmalig directeur Chris Keulemans. "Ze was totaal niet geïntimideerd door het instituut De Balie en de slimme mensen die daar rondlopen. Touria ontpopte zich tot een van de stagiairs die wij in huis hielden, anderhalf jaar lang. Ook daarna bleef ik haar volgen."

Het was dan ook geen toeval dat Keulemans en Meliani samen de aanzet gaven tot de Tolhuistuin, het culturele complex naast de A'dam Toren in Noord. "Ik zocht mensen die niet op mij lijken en die tegen mij in durven gaan. Zo kwam ik al snel bij haar uit." De start was moeizaam; de Tolhuistuin ging veel later open dan de bedoeling was. "Touria heeft mij in die tijd overeind gehouden," zegt Keulemans. "Terwijl ik bezig was met gedoe, zorgde zij ervoor dat de plek tot leven kwam."

Frictie
De Tolhuistuin was gestoeld op drie poten; de stichting, die zorgt voor de programmering, Paradiso voor de concerten en restaurant THT. Meliani kwam binnen als programmeur en schopte het tot directeur van de stichting. "Ze heeft die naar een hoger plan gebracht en kunst toegankelijk gemaakt voor alle groepen in de stad," zegt Keulemans.

Er waren ook problemen. De stichting kampte met tekorten en, zo blijkt uit de jaarrekeningen, met een negatief vermogen in 2015 en 2016, onder meer doordat de inkomsten tegenvielen. De gemeente moest bijspringen met extra financiële steun van 60.000 euro, naast de jaarlijkse subsidie van 280.000 euro. Een pijnlijke sanering volgde. Volgens voorzitter Rob Post is 2017 afgesloten met een plus.

De constructie van drie partijen was een ingewikkelde en zorgde voor frictie. "We hebben wel eens met deuren geslagen," zegt Mark Minkman, directeur van Paradiso. "Het was een strijd tussen commercie en kunst en we waren allemaal ambitieus. Ondanks onze meningsverschillen, heb ik prima samengewerkt met Touria. We gaan nog uit eten."

In februari kwam naar buiten dat ze op 1 juli zou vertrekken. Een post als wethouder was toen nog niet aan de orde. Haar aangekondigde vertrek kwam voort uit deze fricties, bevestigt Post. "Op de een of andere manier zijn we er niet in geslaagd die te overbruggen. Mensen zaten te veel in hun loopgraaf. We gaan met de Tolhuistuin een nieuwe fase in. Het leek ons goed dit met een nieuwe bezetting te doen."

Meliani was naast haar werk ook maatschappelijk actief. Zo was ze nauw betrokken bij Ieder1, een initiatief van onder meer acteur Nasrdin Dchar en ondernemer Samuel Levie. Deze beweging organiseerde eind 2016 een diversiteitsmars.

"Touria was heel erg gedreven om dit initiatief van de grond te tillen," zegt Levie. "Ze was, ondanks haar drukke baan, altijd beschikbaar, tot in de late uurtjes. Ik bespeurde bij haar oprechte verontwaardiging over de polarisatie in het politieke debat."

Overlever pur sang
Die polarisatie is inmiddels ook in Amsterdam aangeland. Vorige week, bij de presentatie van de coalitieplannen, kreeg Meliani alvast een voorproefje. Een Denk-aanhanger uit Nieuw-West zette haar neer als 'token allochtoon'; slechts benoemd voor de show, om het college een zweem van diversiteit te geven.

Het past in de identiteitspolitiek die ook in Amsterdam wordt gevoerd: politici categoriseren naar hun afkomst en daar op afrekenen.

"Touria heeft daar totaal schijt aan," zegt schoonzus Zerouali. "Ze kunnen haar aanvallen, maar niet van de wijs brengen."

De mensen die Meliani kennen zijn niet verbaasd over haar nieuwe politieke carrière. Haar lidmaatschap van GroenLinks was bekend en ze toonde zich maatschappelijk betrokken. Dat ze geen ervaring heeft in de politiek is voor haar geen probleem, denkt Minkman van Paradiso. "Kijk naar haar levensverhaal, ze is een overlever pur sang."

Bij haar benoeming noemde Meliani het haar missie om verschillende groepen in Amsterdam bij elkaar te brengen, waarbij kunst een hulpmiddel kan zijn. Een missie die volgens Keulemans voortkomt uit haar levensverhaal.

"Ze wil barrières wegnemen en uitsluiting van mensen tegengaan. Ze heeft zelf meegemaakt hoe lang het duurt voordat je serieus genomen wordt als niet-afgestudeerd kind met een migratie-achtergrond, afkomstig uit de Achterhoek."