Psychose behandelen met VR-bril blijkt effectief

Wie misselijk wil worden van een achtbaan, hoeft het huis niet meer uit. Onderzoeker Roos Pot-Kolder laat in een doodgewone werkkamer van Arkin Basis GGZ in Zeeburg een filmpje van een achtbaan zien op een virtualrealitybril, en het onaangename gevoel in maag en hoofd is net zo sterk als in de Efteling. "Visuele informatie is dominant," zegt ze met een lichte grijns.

Het goede nieuws is dat visuele informatie ook voor andere doeleinden kan worden ingezet. Mensen die door (terugkerende) psychosen bang zijn geworden voor bijvoorbeeld een cafébezoek, kunnen in zo'n doodgewone werkkamer als die van Pot-Kolder een kopje koffie bestellen aan een virtuele bar. Ze kunnen om zich heen kijken en eraan wennen dat virtuele bezoekers hen aankijken.

Het werkt zo: de therapeut zet hun een vr-bril op, programmeert gezichtsuitdrukkingen op de cafébezoekers en neemt zelf de gedaante aan van de barvrouw.

"Met een microfoon kan ik de barvrouw laten zeggen wat past bij de klachten van degene die ik behandel," zegt Pot-Kolder. Mensen met psychosegevoeligheid blijken extra bang voor mensen die naar hen kijken en tegelijkertijd op hun smartphone pielen. Dan lijkt het alsof er over hen wordt gesproken.

Exposure of blootstelling
Het psychologische fenomeen dat zorgt voor afname van de klachten, heet exposure of blootstelling. Door confrontatie met de angst, leren mensen dat je de angst kunt doorstaan; je zit een tijdje in het oog van de storm, maar het wordt vanzelf minder.

Als mensen dat weten en hebben ervaren, wordt het mogelijk hun dagelijkse gedrag minder af te stemmen op het vermijden van de angst. Zo durven ze meer.

"De afname van angst gebeurt eerst in de virtual reality, maar geldt ook in het echte leven," aldus Pot-Kolder. "Al na acht weken, met zestien sessies, is er duidelijk succes." Dat de mensen in de virtual reality niet levensecht zijn, vormt geen belemmering voor het effect in de realiteit.

Zo'n blootstellingstherapie wordt ook gebruikt bij mensen met bijvoorbeeld hoogtevrees. In de echte wereld leren ze aan de hand van een therapeut stapje voor stapje om te gaan met hun angst om ergens van af te vallen. Het gaat van staan op een stoel tot een bezoek aan een balkon op de twaalfde verdieping.

Oefenen voor het echte café
Wat het onderzoek van Pot-Kolder en collega's laat zien, is dat blootstelling in virtual reality effectief is; effectiever dan reguliere behandeling. Of het effectiever is dan blootstellingstherapie in het echte leven - dan begeleidt een therapeut een patiënt bijvoorbeeld naar een echt café - moet vervolgonderzoek uitwijzen. Naar verwachting zijn beide therapieën even effectief, maar Pot-Kolder verwacht dat de virtualrealitytherapie sneller resultaat biedt.

Het voordeel van een virtuele omgeving, is dat situaties goed op iemands specifieke angst kunnen worden afgestemd. Voor patiënten is het bovendien laagdrempeliger om in een therapiekamer de confrontatie aan te gaan met de angst dat anderen je iets willen aandoen. "Ook kunnen we situaties in virtual reality vaker oefenen dan in het echt," aldus Pot-Kelder. "Daarom verwachten we dat virtualrealitytherapie kosteneffectiever is. Dat wordt het volgende onderzoeksonderwerp."

Dat blootstellingstherapie met virtual reality helpt tegen angstklachten in een sociale omgeving, was al bekend - nieuw is dat het ook effectief is bij mensen met schizofrenie en paranoïde gedachten in een sociale context. Hoewel zij doorgaans antipsychotica gebruiken om de ergste waanideeën te dempen, werkt die medicatie niet altijd afdoende. Daarom mijden mensen met psychosegevoeligheid vaak sociale situaties.

Zelf boodschappen doen
Pot-Kolder is ervan overtuigd dat de therapie mensen kan helpen bij hun weg naar herstel. Als iemand de bus weer in durft, naar de sportschool kan of zelf boodschappen doet, komt ie sneller uit een isolement. "In Nederland kunnen naar schatting 50.000 mensen baat hebben bij de therapie," aldus Pot Kolder.

Een patiënt die anoniem wil blijven, bevestigt de werking van de therapie. "Ik durf weer naar de openbare bibliotheek. Ik kwam daar steeds minder, omdat ik er niet tegen kon als andere mensen gingen lachen of fluisteren. Dan dacht ik dat het over mij ging. Dat ze me belachelijk vonden. Vroeger ging ik dan weg. Nu kan ik dat beter relativeren, en blijf ik zitten. Ik durf ook weer alleen naar de bioscoop of het theater."