Nasrdin Dchar: 'We mogen onze waardigheid niet verliezen'

De voorstelling is, een maand voordat hij het podium van Carré opgaat, er nog een van flarden. De teksten gaan over en weer, wat de musici gaan doen, staat nog niet vast, alles moet nog samenkomen en worden gemonteerd.

Of het een rond geheel wordt, zegt Nasrdin Dchar, weet hij ook niet. "Spannend waar het naartoe gaat: het is behoorlijk last minute." Maar het gaat om gedachten, om vragen, om het zoeken naar antwoorden. Het gaat om parallellen tussen toen en nu. En het wordt ook theater, met de magie van theater. "Anders kan ik net zo goed een speech houden. Ik ben acteur, ik moet ook spelen."

Bewustwording
Hij wil stilstaan bij de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog op een manier die bijdraagt aan bewustwording. "Toen ik werd gevraagd voor Theater Na de Dam besefte ik dat ik over de Tweede Wereldoorlog niet veel meer wist dan de films die ik heb gezien en de geschiedenislessen op school. Ik ben me erin gaan verdiepen. Dat is nodig in de tijd waarin we leven."

Hopelijk zal het nooit meer gebeuren, zegt Dchar, maar we moeten wel kijken naar wat er nu aan de hand is. We doen elkaar ook nu weer vreselijke dingen aan en zeggen vreselijke dingen over elkaar. "Hoe begon het toen, hoe heeft dat toen kunnen gebeuren? Waarom ging men de Joden haten? Je bent daar allemaal niet zo bewust mee bezig, behalve op 4 en 5 mei. Toch is dat wat we vaker moeten doen: terugblikken op wat er toen fout is gegaan, op wat er aan voorafging. De voorstelling heet niet voor niets Voor ik vergeet. 'Opdat wij niet vergeten' - hoe kunnen we die woorden naar het nu trekken?"

Je had het over de tijd waarin we leven. Toen je werd gevraagd voor de 4 mei-voorstelling, waren de aanslagen in Brussel nog niet gepleegd. Wat hebben die veranderd?
"Er is voor mij helemaal niks veranderd, behalve dat het verschrikkelijk is. Vorige week las ik een tweet van zomaar iemand die zei dat het tijd werd dat de gaskamers weer in werking moesten worden gesteld. Voor moslims. Dat vind ik nogal wat, dat iemand dit tweet. Tegelijkertijd is dat ook precies wat de angstmakelaars willen: angst, haat en verdeeldheid in de samenleving. Ik weet niet hoe hard je het moet blijven schreeuwen, maar de makkelijkste weg is verdeeldheid. Terwijl we juist dit moeten doen: elkaar omarmen! Het zijn klootzakken die dit uit naam van de islam doen, waardoor het makkelijk wordt de hele religie een stempel op te drukken."

#nietmijnislam dus?
"De hashtag die ik zelf heel veel gebruik, is #SAMEN1. Voor mij staat de saamhorigheid centraal, maar met behoud van je eigen identiteit, want dat is zó belangrijk. Ik geloof heel erg in verschillen: die inspireren, prikkelen, brengen ons naar the next level. Eenheid in diversiteit, dat is waar ik voor strijd. Jazeker, ik zie het als een strijd, vooral nu. Liever had ik net die tweet niet genoemd, liever benoem ik de grote middengroep die in mijn ogen heel erg samen leeft en heel erg samen wil leven."

De speech die je in 2011 gaf nadat je een Gouden Kalf had gewonnen is nog steeds akelig actueel, misschien wel actueler dan ooit: 'We worden geïnjecteerd met angst.'
"Het is bijna een product geworden, angst. Het middel waarmee je mensen zo kunt sturen als je wil. Maar angst blijft de slechtste raadgever. Angst komt voort uit onwetendheid, uit niet willen luisteren naar elkaar. Het wordt tijd dat we stoppen met over elkaar te praten en dat we beginnen met mét elkaar te praten. Nederland is zo'n fantastisch land. Waar ter wereld leven op zo'n klein stukje aarde zoveel nationaliteiten? Dat is het positieve waar ik op 4 mei hoop uit te komen."

"Ik heb twee keer een Joodse man gespeeld, in Ghetto van Het Toneel Speelt in 2009 en in 2012 in de film Süskind. Het moment dat ik die band met die ster moest omdoen, zal ik niet snel vergeten. Ik stond in de spiegel te kijken naar mezelf, naar dat stempel, en toen kwam het echt binnen: hoe is het toch mogelijk dat mensen zover kunnen komen? Maar ook dacht ik aan de kracht van zovelen om verzet te plegen, om anderen te helpen. Er was ook die grote groep verzetsstrijders, ik vind dat dat wel iets zegt over Nederland."

Je noemt jezelf een man met angsten, een doemdenker, maar zoekt nu dus ook die positieve kant.
"Het is er niet leuker op geworden in Nederland, het is makkelijk om pessimistisch te worden. Het lijkt moeilijker geworden om er samen iets van te maken. Het lastige in mijn geval is dat het me, als moslim, van twee kanten raakt. Enerzijds de verschrikkelijke woorden en acties vanuit extreemrechtse hoek en anderzijds het geweld vanuit extreem religieuze hoek."

"Ik merk dat ook ik heel erg de neiging heb te denken: fuck, hoe gaat dit nog goed komen? Maar ik heb een dochtertje, en mijn vrouw is binnenkort uitgerekend van ons tweede kindje. Ik heb de verantwoordelijkheid tegenover mijzelf en mijn kinderen, mijn gezin, en mijn eigen geluk om dat andere geluid te laten horen. Het is the story of my life, dat andere geluid."

"Ik ben me er altijd van bewust dat ik extra mijn best moet doen. Ook al voelt het soms alsof ik aan het overcompenseren ben, toch wil ik altijd dat andere geluid laten horen van saamhorigheid en liefde, respect en fatsoen. We mogen onze waardigheid niet verliezen. Al die woorden, ik zeg ze nu en voor mij betekenen ze zoveel - het lijkt of we in een tijd leven dat er niet zoveel belang meer aan wordt gehecht. En terwijl ik dit zeg, denk ik: nee, er zijn heel veel mensen die daar wél belang aan hechten. En het wordt tijd dat al die mensen zich laten horen."

Raakt het je als moslim ook in je geloof?
"Met mijn geloof doet het niks. Ik weet wat mijn geloof voor mij betekent. Geloof is iets heel persoonlijks, het is iets tussen jou en datgene waarin je gelooft en tussen niemand anders. Daarom snap ik ook niet dat er mensen zijn die een ander een geloof willen opleggen. Geloof lég je niet op. In de Koran staat: 'Als je één onschuldig iemand vermoordt, vermoord je de hele mensheid.' Die ene zin laat zien dat die extremisten in Parijs gewoon verschrikkelijke klootzakken zijn die alleen maar haat willen zaaien."

Is dat de parallel die je bedoelt? Laat de moslims niet de nieuwe Joden worden?
"Ik wil niet dat het herdenken wordt gekaapt door wat nu gebeurt, maar door stil te staan bij het herdenken, leg ik ook zeker een verband met een woord als de-islamiseren. In de jaren dertig hadden ze het over 'ontjoden' en we weten wat er is gebeurd. Dat is heel letterlijk genomen. Wat betekent dat woord, de-islamiseren, als je je realiseert dat in Nederland een miljoen moslims leven? Maar ik vind het belangrijker me te focussen op positieve dingen. De schoonheid van dit land, en een van die schoonheden is de diversiteit. Het is bijna een vies woord geworden, maar we moeten er juist trots op zijn."

"Ik heb in die speech destijds niet voor niets gezegd: 'Ik ben Nederlander, ik ben heel trots op mijn Marokkaanse bloed en ik ben moslim.' Die drie dingen staan voor mij voor Nederland. Omdat we hier de vrijheid hebben dat te kunnen zijn, te willen zijn, je zo te mogen voelen. En die vrijheid komt nu in gevaar. Come on, wat is Nederland? Waar staan we voor? En helemaal met die geschiedenis in ons achterhoofd?"

"Er is op 4 mei veel om over na te denken. En het is ook niet voor niets dat we erna de vrijheid vieren. Laten we dat doen, laten we die vrijheid koesteren. En dan echt voor iedereen!"

Theater Na de Dam
Na de Nationale Dodenherdenking op 4 mei starten om 21:00 uur op ruim twintig locaties theatervoorstellingen gerelateerd aan de Tweede Wereldoorlog, waaronder Voor ik vergeet van Dchar. Judith Herzberg schreef een monoloog die 'inbreekt' in haar stuk Leedvermaak, gepresenteerd door Toneelgroep Amsterdam in de Stadsschouwburg. Het theatercollectief BOG. brengt in de Brakke Grond de voorstelling DAM. - een oefening in niet-vergeten. In vier stadsdelen zijn er jongerenvoorstellingen over 'Verdwenen families'. www.theaternadedam.nl