Medische tatoeages: 'Een tepel mag niet op een schietschijf lijken'

Het Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis herbergt heel wat specialismen, maar Brigitte Drost (53) beoefent toch wel een van de zeldzaamste: dermatografie, tekenen op de huid. Met inkt, naalden, kleurgevoel en een bak ervaring vervaagt en vervlakt ze littekens.

Ze tatoeëert ook tepels bij vrouwen die hun borst vanwege kanker hebben moeten laten weghalen en daar een nieuwe borst voor hebben terug gekregen. Die tepel komt met ­trompe-l'oeileffect, of moderner gezegd: met 3D-­effect.

Drost - een originele verschijning op plateauzolen - ruimt met vlugge bewegingen haar ­potjes inkt op. Het is kwart voor zes 's avonds, Poli 3 is nu van de schoonmaakploeg.

Ze heeft er een dichtgepleisterde dag opzitten met circa vijftien patiënten die allemaal zijn behandeld voor kanker. Vaak hebben de operaties waarbij tumoren zijn weggehaald grote sporen getrokken, niet zelden in het gezicht.

De plastisch chirurgen doen hun best de wonden zo netjes mogelijk te sluiten met huid van andere plekken op het lichaam, maar die huid kleurt niet mee; met het gevolg dat iemand met een afwijkende lap rondloopt. Dát, vaak nog omgeven door rode of paarse littekens, die al dan niet opbollen. Met tatoeagetechnieken kan Drost die sporen camoufleren.

Even later ploft ze met een kartonnen beker koffie aan haar bureau. Ze trekt de drukknopen van haar witte jas open.

Ziezo. "Wat wil je weten?"

Hoe bepaalt u eigenlijk de juiste plek voor een tepel?
"Als je een borst in vieren verdeelt, zit hij niet in het midden. Als je dat doet, maak je van de borst een schietschijf. Hij zit altijd ietsje naar buiten, en een beetje naar beneden. Al moet ik natuurlijk rekening houden met de andere kant. Eigenlijk geldt: als het voor iemand klopt, dan is het goed."

Dus de vraag is niet: zit hij technisch juist?, maar: klopt het beeld?
"Ja, en dat is eigenlijk al wanneer er een tepel zit. Nou zie ik zo ongeveer de meeste blote borsten van heel Nederland, maar toen ik op het strand een vrouw voorbij zag lopen met één tepel, keek ik ook om. Ik dacht: 'Waarom doe ik dat? Dat zie ik elke dag.' Maar ik kijk niet om omdat ik er een oordeel over heb, maar omdat ik denk: 'Hé, er klopt iets niet'."

Wat doet u als een patiënt het eigen litteken niet wil zien?
"Ik kan me die ontkenning heel goed voorstellen - ik doe net alsof het er niet is, dan heb ik er ook geen last van. Maar als ik een tepel moet zetten, moet iemand tegen mij zeggen: 'Op die plek is het oké'. Dus dan gaan we samen voor de spiegel staan."

"Soms reageren patiënten heel schuchter. Als ik dan doorvraag, zeggen ze: 'Ik kijk er liever niet naar'. Maar ik geloof in het adagium 'zachte heelmeesters maken ­stinkende wonden'. Ik benoem alles. Het zijn vaak emotionele dingen. Er wordt hier veel gehuild."

"Ik heb een vrouw hier gehad, met een lap op de neus, waar je niet omheen kon. Toen ik de neus getatoeëerd had, zei ik: 'Kijk maar in de spiegel'. Stond ze daar, zei ze: 'Nou, mijn hele mascara is uitgelopen'. Die hele neus bestond voor haar niet."

"Ik zei: 'Leuk dat je over je mascara begint, maar ik heb je neus behandeld. 'O ja! Mijn neus. Ik kijk nooit naar mijn neus'. Vandaag was ze voor de vierde keer bij me en ze zei: 'Ik zie hier nog een wit plekje'. Als mensen dat soort details zien, is het geslaagd'."

Na de artsenopleiding wilde Drost graag verder in de plastische chirurgie, 'maar in de snijvakken kwam je er toen nog lastig tussen als vrouw'. Omdat ze het even niet meer wist, ging ze de kunstacademie doen, een andere liefde van Drost, de dochter van een kunstenares.

Via een bevriend oogarts hoorde ze over een man die in het ziekenhuis bij blinde mensen in de ogen tatoeëerde, zodat er weer een oog zit met een iris, oogwit en een pupil. Het oog is nog steeds blind, maar ziet er wel weer gewoon uit.

In dat vak kwam voor Drost alles samen wat haar drijft. Ze ging bij hem in de leer en zeventien jaar geleden vroeg het Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis of ze in Amsterdam wilde werken. "Door de plastisch chirurgen, toen was het cirkeltje weer rond."

Ze begon daar met tepeltatoeages, maar als daar een litteken naast zat, pakte ze die meteen mee. "In het begin dachten de artsen hier: 'Leuk dat die mevrouw daar in de hoek zit te kleuren, maar wat doet ze eigenlijk?'"

Tegelijkertijd was er het vertrouwen en de ruimte om te laten zien wat kankerpatiënten voor baat kunnen hebben bij camouflerende tatoeages.
Dat niet alleen. Een op de vijf patiënten tatoeëert ze zonder inkt te gebruiken. Littekenweefsel is opgefrommelde huid, legt ze uit. Dat trekt, bij de een doet het pijn, de ander krijgt zijn arm er niet goed door omhoog.

"Ik maak met mijn tatoeage-apparaat duizenden kleine gaatjes in de huid, waardoor de doorbloeding en de huidstructuur wordt verbeterd. Vanuit al die kleine gaatjes krijg je nieuwe ingroei van ­opperhuid."

Soms tatoeëert ze met corticosteroïden om littekens af te vlakken en littekengroei tegen te gaan. Of met adrenaline om het gevoel in de huid meer te stimuleren.

Maar meestal werkt ze met inkt, alleen wel met een andere, fijnere soort dan in de tattoo­shop. Bij een tatoeage wil je iets zien, bij een medische tatoeage wil je juist iets wegmoffelen met verschillende kleuren inkt, uitgeveegd en slordig buiten de lijntjes. "Anders krijg je een gekleurd vlak."

Veel mensen komen maanden na ontslag uit het ziekenhuis pas bij Drost terecht, vaak midden in de fase van verwerking. "In de periode dat ze denken: 'Wat heb ik nou eigenlijk?'"

"Dat vind ik wel het bijzondere van het vak. Ik vind het natuurlijk leuk om een tepel te maken. Maar als je er al 10.000 tot 12.000 hebt gezet, is dat niet zo heel erg spannend meer. Die gesprekken blijven het bijzonderste."

Het is ook de fase dat ze meer naar buiten gaan en daar geconfronteerd worden met starende blikken.
"Als je een spierwitte lap in je gezicht hebt, zit iedereen je aan te kijken in de trein. Je kunt je voorstellen dat het storend is. Ik ken ook een mevrouw die de hele dag de verschrikkelijkste opmerkingen moet slikken. Uit klantvriendelijkheid kan ze nooit eens tegen iemand zeggen: 'Hou je kop'."

"Ik hoor verhalen van mensen die dichtklappen tijdens sollicitatiegesprekken, vanwege de starende blikken op het litteken. Of wat denk je van mensen die door de operatie hun mond niet meer kunnen sluiten? Dan kun je niet meer slikken. Moet je voorstellen wat een sociale last het is als mensen gaan kwijlen. Mensen gaan niet meer uit eten, sterker: ze zonderen zich af."

"Ik kan niet toveren. Als de huid na de bestraling heel dun is, wordt het nooit zo mooi als op de plaatjes op internet. En bij sommigen houdt de inkt niet. Maar als ik met mijn technieken kan zorgen dat iemand zijn mond weer kan sluiten en dus weer kan slikken, ja, dan is dat een wereld van verschil."

Hoe kijkt u met uw referentiekader, naar ­sociale media?
"Je moet bijna perfect zijn. Je mag dáár geen haar hebben, je mag niet te dik zijn, niet te dit en niet te dat, dan denk ik: God, loop eens een dag met mij mee."

Dit is deel 3 van een vijfdelige serie over gelaatsveranderingen. Eerder verschenen De restauratief tandarts en Leven met brandwonden.