Lily van den Bergh (1938-2018): stem van gedreven tegengeluid

Haar blote rug in een speelfilm betekende urenlang vergaderen voor haar werkgever VPRO in de jaren zestig. Kon ze wel aanblijven als omroepster? Op 29 december overleed omroepster, actrice, journalist en producent Lily van den Bergh op 80-jarige leeftijd.

Ze werd in 1938 geboren in Scheveningen, waar ze aan de kust woonde met haar Joodse ouders, halfbroer en zusje Ansje. Tijdens de oorlog probeerde het gezin naar Zwitserland vluchten, maar in België werden ze ontdekt door de Duitsers. Haar ouders heeft ze nooit meer teruggezien, Lily en Ansje werden gered en door een familie in Spa in huis genomen.

Na de oorlog wilden Joodse organisaties haar en Ansje tegen hun zin in bij een Joods gezin plaatsen. Ansje emigreerde met haar nieuwe familie naar Israël, Lily weigerde.

Twee keer weggerukt
Dochter Sanne van den Bergh ziet dit als een bepalende periode. "Dat ze tegen haar zin in bij een Joodse familie werd geplaatst was het eerste zionisme waar mijn moeder mee te maken kreeg in haar leven. Dat heeft haar zeker beïnvloed in haar latere felle strijd tegen het zionisme. Twee keer weggerukt worden uit een gezin en het kwijtraken van haar zusje hebben mede haar sterke karakter en doortastendheid gevormd."

Tijdens haar studietijd werd Van den Bergh omroepster bij de VPRO. Ook ging ze als journalist aan het werk voor weekbladen als Vrij Nederland, de Groene Amsterdammer en Haagsche Post. Hiervoor interviewde ze omroepsters, die zij opriep om te strijden voor meer gelijkheid tussen mannen en vrouwen.

"In die tijd begonnen films haar te interesseren," zegt Carry Tefsen, die begin jaren zestig met Van den Bergh in een cabaretgroep zat. "We hebben samen auditie gedaan voor de musical Oliver. Ik werd geselecteerd, Lily niet. Ik denk niet dat ze dat heel erg vond, ze wilde liever films maken."

Tegengeluid
Begin jaren zeventig besloot Van den Bergh nog meer tegengeluid te produceren. Thuis op de Herengracht begon ze het bedrijf Open Studio. Jonge filmmakers en activisten konden goedkoop videoapparatuur huren en cursussen volgen. Wie bij de verzuilde omroepen geen kans kregen, kon bij haar het vak leren.

Vanaf 1985 maakte ze met Open Studio Producties films als De Razende Hollander over de sluiting van de scheepswerven in Noord. Voor Opstand in Sobibor, over de opstand in het vernietigingskamp, ontving ze de Joris Ivens Award.

Tot haar overlijden organiseerde Van den Bergh iedere eerste vrijdag van de maand op het Spui een wake voor de Vrouwen in het Zwart, een organisatie die strijdt tegen de bezetting van Palestina door Israël.

"Stilzitten is er nooit van gekomen," zegt haar dochter. "Toen de dokter slecht nieuws bracht, zei ze: 'Maar ik heb nog zoveel te doen, ik zit in allemaal besturen en moet nog een film afmaken.' Dat was typisch mijn moeder."