Komt hoogbejaarde Jaitsen Singh na 39 jaar in een Amerikaanse gevangenis ooit nog naar Nederland? ‘Minister Weerwind wil mij helemaal niet’

De 78-jarige Nederlander Jaitsen Singh, die al 39 jaar mogelijk onterecht vastzit in de Verenigde Staten, kreeg deze week te horen dat hij geen kans maakt op vervroegde vrijlating. Zijn zus Sieta Singh en advocaat Rachel Imamkhan rusten niet tot de Nederlandse staat hem terughaalt. ‘Geef hem de laatste jaren van zijn leven bij zijn familie.’

Op 27 augustus 1983 is de 39-jarige Nederlander Jaitsen Singh met zijn zoon Surender een dag op pad in de Californische bossen, als elders in de staat de lichamen van de 41-jarige Grace en 17-jarige Daphne – moeder en dochter – worden aangetroffen in een auto. Ze zijn gewurgd met de kabel van een elektrische wekker, één van de lichamen heeft tientallen messteken.

Het gaat om de vrouw en stiefdochter van Singh; met zoon Surender vormen ze al twaalf jaar een gezin in woonplaats Ontario. Acht maanden later, op 10 april 1984, wordt Singh gearresteerd. Hij wordt ervan verdacht opdracht te hebben gegeven voor beide moorden. Twee jaar later wordt hij veroordeeld tot 56 jaar cel, op basis van de verklaring van kroongetuige Raymond Copas, die zelf vastzit voor een roofmoord. Copas verklaart dat Singh hem zou hebben ingehuurd, zonder dat Copas de moorden uiteindelijk uitvoert.

Die verklaring komt, zo blijkt later, voort uit een deal tussen Copas en officier van justitie Dennis Stout. Copas krijgt strafvermindering, geld en een woning. Stout, kandidaat-burgemeester in een naburige gemeente, behaalt een carrièresucces.

Copas stelt in de jaren negentig een schriftelijke verklaring op, waarin hij zegt te hebben gelogen over Singhs betrokkenheid. Nog voor hij dat onder ede kan vertellen aan de rechtbank, overlijdt hij aan drugsgebruik.

Strijd nooit opgegeven

In 1998 wordt de rechtszaak heropend, na veertien jaar: uitzonderlijk in de Verenigde Staten. Maar het proces verloopt allesbehalve soepel, vertelt advocaat Rachel Imamkhan, die Singh sinds 2011 vanuit Amsterdam bijstaat met haar stichting PrisonLaw.

Getuigen blijken onvindbaar. Forensisch materiaal is verdwenen. Ontlastende verklaringen worden verzwegen. De nieuwe officier haalt de jury over met steunbewijs, zoals met het feit dat Singh een minnares had. Of dat Singh en zijn vrouw drie jaar voor de moorden hun levensverzekering zouden hebben verhoogd. Als klap op de vuurpijl brengt de officier Copas’ verklaring opnieuw in en leest deze ter zitting voor.

Singhs veroordeling blijft in stand. Imamkhan: “Dit zou in Nederland nooit kunnen gebeuren.”

^{Tekst gaat verder onder afbeelding}

Door Imamkhans inspanningen is de zaak op de agenda van de Nederlandse staat terechtgekomen en daarmee bij meerdere ministers voor Rechtsbescherming. Tot grote actie vanuit Nederland heeft dat nog niet geleid.

Zus Sieta Singh, die in de periode van de moorden in Amsterdam woonde, heeft de strijd voor haar broer nooit opgegeven. “Ook al heb ik het moeilijk, ik weet dat hij het veel moeilijker heeft.”

Sieta zal nooit vergeten dat ze het nieuws over de dubbele moord te horen kreeg, niet lang nadat haar schoonzus en nichtje haar hadden bezocht tijdens een vakantie in Nederland. Sieta Singh: “Daphne zou bij mij in Amsterdam verblijven voor haar studie. Op een avond werd ik gebeld, mijn wereld stortte in. Alleen al het woord ‘moord’ – dat het dan twee mensen was overkomen die mij zo dierbaar waren. Ik zocht psychische hulp, ik kon het niet verwerken.”

Acht maanden later hoorde u dat uw broer was opgepakt.

Singh: “Daarmee stortte mijn wereld opnieuw in. Ik functioneerde op een gegeven moment niet meer: ik was depressief, kreeg angstaanvallen. Soms heb ik die nog steeds. Ik heb altijd contact gehouden met Jaitsen, omdat ik van jongs af hecht ben met hem. En ik merk dat hij veel steun aan mij heeft. Hij begint zijn brieven altijd met ‘Mijn liefste zusje’.”

Heeft u ooit gedacht dat uw broer schuldig kon zijn aan een dubbele huurmoord?

“Ik ben al zijn gangen nagegaan. Toen het gebeurd was, belde mijn broer me een paar keer per week en was hij alleen maar aan het huilen, huilen, huilen. Als hij er iets mee te maken had, waarom was hij dan zo verdrietig? Als ik wel had gedacht dat mijn broer dit had gedaan, had ik hem links laten liggen. Mijn schoonzusje en nichtje waren me zo ontzettend dierbaar.”

Jaitsen Jainandun Singh werd op 31 december 1944 geboren in Paramaribo. Vanaf zijn 21ste studeerde hij vier jaar elektrotechniek in Nederland. Hij ontmoette en trouwde er zijn vrouw Grace, die toen al tweejarige dochter Daphne had. Zoon Surender volgde twee jaar later.

In 1971 verhuisde het gezin Singh naar Suriname vanwege de zorg voor Jaitsens zieke moeder. Na haar overlijden verhuisden de vier naar Californië, waar familie van Grace woont.

Jaitsen Singh slijt nu zijn dagen in Californische gevangenissen. Hij zat lange tijd in de San Quentin-gevangenis, de oudste gevangenis van de VS met ruim 3000 gevangenen, van wie circa 700 ter dood veroordeeld zijn. In 2017 is hij overgeplaatst naar een medische gevangenis in Vacaville die niet minder berucht is.

De omstandigheden zijn zwaar. Singh is een makkelijk doelwit, zeggen zijn advocaat en zus, vanwege zijn hoge leeftijd en broze gezondheid. Enkele jaren terug heeft een celgenoot geprobeerd Singh te wurgen in zijn slaap; hij is ook al eens in elkaar geslagen. Twee keer heeft hij het coronavirus gehad, waardoor één long is beschadigd. Hij is blind aan één oog en slecht ter been.

Advocaat Imamkhan probeert Singh elk jaar te bezoeken, en gaat dan meerdere keren in één week. Door de pandemie was haar laatste bezoek in 2020. Sieta Singh heeft haar broer in 2018 voor het laatst gezien.

Hoe was het om uw broer te bezoeken?

Sieta Singh: “Ik vond het vreselijk vernederend voor hem. Hij zat in een hoek in de bezoekersruimte en mocht niet opstaan. Aan de overkant was een koek- en ijsautomaat, waar hij iets uit wilde. Ik moest het voor hem pakken. Jaitsen zei ook dat hij verrast was dat mijn man en ik de gevangenis in waren gekomen. Een dag eerder waren nog twee moorden gepleegd en was de gevangenis volledig afgegrendeld.”

Hoe was hij voordat hij gevangenzat?

“Mijn broer was de grapjas thuis. Hij zong altijd, speelt van jongs af aan mondharmonica. Ik moet nog steeds lachen als ik brieven van hem krijg en hij er gekke poppetjes bij tekent. Dan zeg ik tegen mijn man: ik vind het zo verschrikkelijk knap, dat hij na jaren ellende toch nog de mogelijkheid ziet om een beetje gek te doen.”

Advocaat Rachel Imamkhan besteedt nog veel tijd aan de zaak; ze blijft lezen in het dossier dat inmiddels de omvang heeft van 40 verhuisdozen. Eerder heeft ze getuigen opgespoord met een privédetective. Zoals Andrew Larry, die met kroongetuige Copas heeft vastgezeten en beaamt dat Singh de moorden niet heeft laten plegen. Of Regina Allen, een jurylid uit het eerste proces, die verklaarde dat ze hem nooit opnieuw zou hebben veroordeeld.

In juni 2021 nam de Tweede Kamer een motie van SP-Kamerlid Michiel van Nispen aan, die er bij minister Franc Weerwind (Rechtsbescherming) op aandringt alles op alles te zetten om Jaitsen Singh naar Nederland te halen.

Er zijn twee mogelijkheden om dat te doen. Singh kan met een ‘Wots-procedure’ (Wet overdracht tenuitvoerlegging strafvonnissen) overgebracht worden naar Nederland, zodat hij zijn straf hier kan uitzitten. De tweede optie is vervroegde vrijlating (‘parole’), waarna hij als vrij man kan leven in Nederland.

Singh heeft, op aanvraag van zijn advocaat, sinds 2015 al drie hoorzittingen voor vervroegde vrijlating (‘parole hearings’) gehad. De eerste twee bleken negatief, de derde – vorig jaar april – was positief. Maar de commissie die daarover gaat, mag binnen een halfjaar op haar beslissing terugkomen zonder toelichting: dat gebeurde in augustus.

De vierde hoorzitting vond donderdagnacht plaats. Een commissie besloot toen dat Singh niet voorwaardelijk wordt vrijgelaten.

Imamkhan vermoedt dat het bezwaar van nabestaanden heeft meegespeeld: zij zeggen bang te zijn voor Singh. “Maar op het moment dat hij vervroegd vrijgelaten wordt, moet hij direct Amerika uit,” zegt Imamkhan. “Het lijkt voor hen een bevrediging als hij vastzit.”

Imamkhan wijst ook op een politiek aspect. “Moord ligt in Amerika zó gevoelig, men is bang voor een precedent. Als ze iemand laten gaan die vastzit voor een dubbele huurmoord, moeten ze er zo honderden laten gaan.”

Welke opties resteren, nu de commissie wederom negatief besloot?

Imamkhan: “Ik blijf Singh verdedigen, maar de minister moet de Wots-route inzetten. Hij geeft aan dat we eerst parole hearings moeten proberen. Maar dit was voor ons de laatste. Een volgende poging kost weer een jaar. Wie gaat dat betalen? Crowdfunding leverde zo’n 60.000 euro op. Dat gaat op aan de boekhouder, telefoonkosten, 300 euro per maand voor Jaitsens levensonderhoud, de twee advocaten die we voor elke parole hearing en gratieverzoek moeten inzetten. En omdat er geen geld is word ik niet betaald.”

Hebben jullie Nederlandse bewindspersonen gesproken?

Imamkhan: “Minister Weerwind reageert überhaupt niet op brieven van Singh. Ik heb van een Eerste Kamerlid moeten horen dat hij ons wil ontvangen als Singh vrijkomt. Toen zei ik: ‘Moeten we dan op de foto?’ Dan hoeft het niet meer. Dan gaat het enkel om goede sier maken.”

Volgens Imamkhan vreest de minister dat hij met een Wots-besluit meer gevangenen terug moet halen naar Nederland. “Maar er zijn geen gelijke gevallen zoals Singh: bejaard, veertig jaar vast, zware gezondheidsklachten. Singh zei vorige week nog per telefoon: minister Weerwind wil mij helemaal niet hebben.”

Toen de Volkskrant in 2015 bij Singh in Amerika op bezoek ging, zei hij: ‘Minister Van der Steur heeft mij hier levend begraven.’

“Dat doen al zijn rechtsopvolgers ook.”

De Nationale Ombudsman Reinier van Zutphen oordeelde in december dat het ministerie van Buitenlandse Zaken te weinig consulaire bijstand heeft geleverd in de eerste twaalf jaar van Singhs detentie.

Sieta Singh kreeg in 2018 een gesprek met Buitenlandse Zaken, waarover ze zich naderhand uitliet in de media. “Vervolgens kreeg ik een mail met de vraag of ik ‘de vuile was niet buiten wilde hangen’. Ik schreef terug: ‘Gelukkig leven we in een land met vrijheid van meningsuiting’.”

Waarom verloopt de omgang met Buitenlandse Zaken zo stroef?

Imamkhan: “Ik weet het niet. Singh heeft altijd tegen mij gezegd: discriminatie. Ik zie wel verschil in behandeling met andere klanten van mij die wit zijn.”

Sieta Singh: “Dat is ook het eerste wat in mij opkomt. Je kunt het nooit hard maken. Het kan meespelen dat hij in Suriname geboren is. Maar hij is geboren onder de Nederlandse vlag, Suriname behoorde tot het Koninkrijk toen hij emigreerde naar Amerika. Hij is altijd Nederlander geweest.”

Hoe gaat u als advocaat om met dit soort zaken?

Imamkhan: “Mensen die zijn uitgekotst door de samenleving, door hun overheid, wil ik steunen. Ze hebben recht op een menswaardig bestaan. We laten iemand decennialang zitten in inhumane omstandigheden, geïsoleerd in een ver land. Wat is hier menselijk aan? Als Nederland zegt dat het Singh terug wil, dan levert Amerika een gunst aan de Nederlandse staat, niet aan Singh. Het is iets diplomatieks. Er is al zoveel misgegaan in zijn zaak. Geef hem de laatste jaren bij zijn familie.”

Gaat er rechtvaardigheid komen voor uw broer?

Sieta Singh denkt even na. “Nee. Dat kan alleen als je geluk hebt, en veel geld. Dat heeft mijn broer niet gehad. Maar zolang hij er is, blijf ik voor hem vechten.”