Kom maar op met die stortbuien: deze tuinen kunnen ze aan

Ivo Tanis (37) van Regen&Water buigt zich voor de ­ingang van het Wow Hostel in Bos en Lommer voorover. Hij bekijkt een strook tegels met holtes ertussen. De tussenruimtes zijn zo groot dat je je voeten er zorgvuldig op moet plaatsen om er niet tussen te stappen.

"Dit zijn tegels van Fien Dekker," zegt ­Tanis, die vandaag de excursie langs regenbestendige tuinen leidt. "In de holtes kan tijdelijk regenwater worden gebufferd, zodat het daarna langzaam de grond in kan trekken."

"Wat is het nadeel hiervan?" vraagt hij aan de vijftien deelnemers die voor hem staan.

"Dat je erover kunt struikelen," reageert iemand.

"Je kunt er inderdaad beter niet op hoge hakken over ­lopen," antwoordt Tanis lachend. "Maar wat ook speelt, is het beheervraagstuk."

In de holtes liggen ontelbare peuken. "Als wij als ontwerpers een verdieping in de openbare ruimte maken, is er altijd de vraag: wie houdt het schoon? De gemeente heeft beloofd af en toe met de borstelwagen over de tegels van Fien te gaan, maar dat gebeurt niet vaak."

De 'Rainproof fietsexcursie' van deze zaterdagochtend is georganiseerd door de Regenwacht, een team dat in ­opdracht van het platform Amsterdam Rainproof onderzoekt wat burgers zelf kunnen doen om regenoverlast te voorkomen.

Klimaatverandering
Door klimaatverandering krijgen we steeds meer te ­maken met extreme piekbuien. Het riool kan al dat water niet snel genoeg verwerken. Straten komen blank te staan en bewoners van de begane grond lopen risico op waterschade. Het riool vergroten is geen oplossing.

Om Amsterdam bestand te maken tegen grote hoeveelheden neerslag, moeten zowel particulieren als overheden aan de slag.

Aan de achterkant van het Wow Hostel is een parkeerplaats omgetoverd tot proeftuin. Tanis loopt tussen de moestuinbakken door en blijft staan bij een verwijderde strook asfalt, die is opgevuld met grind.

Tanis: "Wat kun je doen met de grond als je het asfalt weghaalt, was hier de vraag. De initiatiefnemers wilden er een moestuin in maken, maar dat bleek te bewerkelijk te zijn. Wel kan het goed worden gebruikt als een soort wadi: het regenwater kan in deze zogenoemde grindkoffer langzaam wegtrekken."

We lopen richting een lichtblauw object op palen. Het is de Slimme Regenton van Studio Bas Sala. Een klein computertje met een programma dat lokale weersvoorspellingen ontvangt zorgt ervoor dat de ton automatisch wordt geleegd zodra er een bui op komst is.

Hergebruik in droge tijden
In een lange sliert fietst de groep door naar het Erasmus-park. Deelnemer Jacqueline Koole (67) is naar de excursie gekomen omdat ze haar tuin van 25 vierkante meter in de Rivierenbuurt regenbestendig wil maken.

"Ik hoop te ­leren hoe ik regenwater kan opvangen, zodat ik het kan hergebruiken in droge tijden. Het lijkt me vooral fijn als het water niet in het riool verdwijnt. Misschien dat ik in de tuin zo'n grindkoffer aanleg."

Ook andere deelnemers kijken uit naar manieren om ­regenwater te hergebruiken. Maud (61) en John (61) van Oossanen zijn speciaal uit Haarlem gekomen.

"We hebben al dubbelglas, zonnepanelen, we huren elektrische leenauto's en doen mee aan een project om van het gas af te komen. Hergebruik van regenwater is ­eigenlijk het enige wat nog ontbreekt," zegt Maud.

In de tuin heeft het stel de tegels verwijderd en larikshouten planken neergelegd. Het regenwater kan tussen de kieren de grond in stromen. "Maar het zou nog mooier zijn als we het water kunnen opvangen," zegt John. Maud: "We willen ook graag het riool ontlasten."

We arriveren bij een verharde hoek van het Erasmus-park, waar Buro Regen&Water vorig jaar samen met omwonenden een regenpleintje aanlegde. Het groene dak van het gemaal - met bloeiende sedums - is aangelegd door de Dakdokters.

Het plantontwerp van het perkje ­ernaast is gemaakt door Sanne Horn, die ook het tuinplan voor het Rijksmuseum maakte.

Maar van de speciale watertrap die excursieleider Tanis ontwierp en waar al het regenwater van het pleintje heen stroomt, is niets te zien: hij is volledig overwoekerd.

Beheervraagstuk
Tanis begint weer over het beheervraagstuk. "Tijdens de crisis wilde de overheid het groenbeheer steeds vaker op de burgers afschuiven, maar als ontwerper vind ik dat geen goed idee. Mensen moeten daarvoor ­materialen hebben, en kennis. En als betrokken omwonenden verhuizen, komt de klad erin."

Bij het zogenoemde regenpleintje in het Erasmuspark heeft de gemeente het beheer in handen, maar werken organisaties langs elkaar heen. Daardoor is de watertrap nu verwaarloosd.

Even later betreden we De tuin van Jan aan het Jan Maijenplein. Hier betalen alle omwonenden contributie voor het onderhoud door een tuinman. Via een steiger lopen de ­excursiedeelnemers over de lang­gerekte vijver, die een groot deel van de tuin beslaat. Links en rechts groeien varens, lelies en riet.

"Dit was voorheen één grote tegelvlakte," zegt Tanis. De omwonenden hebben meegeholpen met het ontwerpen van deze watertuin. De ­regenpijpen vanaf het dak zijn afgekoppeld van het riool en het regenwater loopt onder het terras door, via langgerekte 'kanalen', naar de regenwatervijver.

Spectaculaire waterval
Ook in andere stadsdelen dan West wordt gewerkt aan de regenbestendigheid. Zo is in Betondorp een wadi aangelegd, een stuk groen waar bij hevige regenval water in kan blijven staan.

De vereniging van eigenaren van Blok 54 op IJburg heeft een regenwatertuin aangelegd. Het rustige stroompje dat over de daktuin kabbelt, verandert bij hevige regenval in een spectaculaire waterval.

Nog een voorbeeld van een plek waar ze vooruitstrevend bezig zijn, is het Orlyplein bij station Sloterdijk. Wat eerst een asfaltvlakte was, werd een groene oase.

Onder het plein zijn infiltratiekratten geplaatst waarin regenwater kan worden gebufferd. Voor heel Amsterdam geldt dat alle nieuwbouw sinds 2016 het eigen regenwater moet kunnen vasthouden: 60 liter per vierkante meter bebouwing per uur.

We fietsen naar MidWest, een voormalige basisschool in de Cabralstraat, met aan weerszijden schoolpleinen die als proeftuinen worden gebruikt. Hier voeren Tanis en zijn collega's experimenten uit om te kijken hoe zij tuinen ­regenbestendiger kunnen maken.

Alle regenpijpen van het gebouw zijn van het riool afgekoppeld. De tuin bestaat uit wadi's, een regenwatervijver en een 'zitkuil' van bakstenen waarin het water langzaam de grond in kan sijpelen. De watertrap van excursieleider Tanis, die we in het Erasmuspark zagen, vindt hier zijn oorsprong.

Voor alle excursiedeelnemers liggen appels klaar. De ecoloog van MidWest die intussen ook is aangeschoven, vertelt over het belang van bomen voor ­waterberging. Hij wijst naar de wilg die hij twee jaar geleden als een tak in het Gooi vond. De wuivende boom reikt nu tot de nok van het gebouw.

"Zo'n volwassen boom verdampt tientallen liters per dag," zegt hij. "Als je iets aan regenwaterberging wilt doen, kun je ook gewoon een boom in de tuin zetten."