Kabinet Rutte IV in gevaar na gele kaart van de kiezer: lastige lente op komst

VVD-leider Mark Rutte probeerde een tweestrijd tegen de ‘linkse wolk’ te kweken, maar het werkelijke duel voerde zijn partij tegen de BoerBurgerBeweging. De partij van Caroline van der Plas bestormt de provinciehuizen en de senaat, coalitiepartijen leveren fors in, het CDA halveert.

De maatschappelijke onvrede van afgelopen zomer – met boerenprotesten en massaal omgekeerde Nederlandse vlaggen – ijlt na tot in het stemhokje. De afstraffing van coalitiepartijen is een duidelijke gele kaart voor het kabinet-Rutte IV.

Regering onder druk

De voorlopige uitslag zet de regering van twee kanten onder druk. De enorme winst van BBB en in mindere mate JA21 kan opgevat worden als een proteststem tegen onder meer het stikstof- en klimaatbeleid. Vooral VVD en CDA zullen daar gevoelig voor zijn. Aan de andere kant zal het stevige linkse blok van GroenLinks/PvdA juist meer actie eisen van het kabinet rond die thema’s, dat vergroot dan juist de druk op D66.

Zo belooft het een lastige lente te worden voor het kabinet. Rond stikstof, klimaat en asiel moeten belangrijke besluiten worden genomen, draagvlak in provincies en Eerste Kamer is daarvoor essentieel. Voor premier Rutte is de minderheid in de senaat niks nieuws, al sinds zijn tweede kabinet is dat de realiteit. De VVD-leider drinkt koffie met iedereen, zelden sneuvelde een cruciaal kabinetsplan in de senaat.

Maar die plannen moeten vaak wel nog worden aangepast om door beide Kamers te komen, en dat wordt steeds moeilijker. De basis van het kabinet in de Eerste Kamer is nog nooit zo smal geweest. Getuige de exitpolls wordt of BBB of de fusiepartij PvdA/GroenLinks de grootste partij in de senaat. Maar het is nog onzeker of er zelfs met samenwerking met een van die blokken een meerderheid te vormen is.

Ruziemakend ten onder

Ook binnen het kabinet zijn de onderlinge verhoudingen breekbaar. Afgelopen zomer zette CDA-leider Wopke Hoekstra de politieke samenwerking onder druk door een belangrijk onderdeel van het coalitieakkoord – de stikstofuitstoot halveren in 2030 – op de helling te zetten. Tijdens de verkiezingscampagne speculeerden kopstukken zelfs al openlijk over een vroegtijdig einde van dit kabinet.

Door het forse zetelverlies bij CDA en in mindere mate ook D66 wordt het risico op een coalitieruzie alleen maar groter. Zware nederlagen leiden intern bij partijen immers vaak tot rumoer over leiderschap, de koers en extra profileringsdrang.

Er zijn ook genoeg thema's waarbij partijen zich zullen roeren de komende tijd. Per provincie moet na lang soebatten nu een concreet stikstofplan gemaakt worden, het kabinet moet mogelijk forse extra CO₂-maatregelen nemen om alsnog klimaatdoelen te halen. Ook moet de asielinstroom omlaag, vinden vooral VVD en CDA.

Over al die onderwerpen denken de partijen verschillend. Bij klimaat zei VVD-minister Micky Adriaansens al dat ze nog niet overtuigd is dat er nog een schep bovenop de CO₂-maatregelen moet komen, terwijl D66 er juist op hamert dat dat hard nodig is. Bij het dossier migratie wil D66 weer niet toegeven aan de wens van VVD en CDA om méér te doen om de migratie in te tomen.

Onder druk van een stevigere oppositie op links én rechts is het makkelijk voor te stellen dat het kabinet ruziemakend ten onder gaat.

Niet alle seinen op rood

Al staan ook weer niet alle seinen op rood voor de regering. Er is genoeg geld en geen enkele coalitiepartij heeft belang bij nieuwe landelijke verkiezingen. Dus een kabinetsval komt zeer ongelegen.

En uitgerekend bij het explosieve dossier van de stikstofaanpak lijken partijen al wat naar elkaar toe te kruipen. De deadline van 2030 is door bemiddelaar Johan Remkes al afgezwakt. In veel provincies laten gedeputeerden dat jaartal sluipenderwijs ook wat meer los. Dat leidde nog niet tot oproer in Den Haag, D66 hamert er vooral op dat er vaart gemaakt moet worden met de stárt van de stikstofaanpak. Eerst maar eens aan de slag, 2030 en 2035 zijn nog ver weg.

Volg de uitslagen van de verkiezingen op onderstaande kaart: