Joost Lagendijk: 'Alles in Turkije opgeven zou een drama zijn'

"Van de ene op de andere dag werd ik weggerukt uit Istanboel. Vandaag een jaar geleden. Ik overleef," zegt Turkijekenner Joost Lagendijk (60), die probeert de moed erin te houden.

"Het is een drama, maar ik heb geen aanleg voor pessimisme of depressiviteit. Dus ik zit niet in een hoekje te sippen over wat me is overkomen. Gelukkig heb ik nog mijn netwerk van vroeger hier. Ik spreek mijn vrouw elke dag via Facetime. Dat je elkaar kunt zien, is enorm belangrijk. Maar er zijn natuurlijk ook momenten dat ik denk: jeetje, hoe ben ik hierin beland en hoe kom ik eruit?"

Zondagavond 25 september vorig jaar hield de politie Lagendijk aan bij terugkeer van een bezoek aan Nederland op de luchthaven van Istanboel. Hij mocht het land niet meer in. "Misschien is het alleen maar een pesterijtje," klonk het hoopvol uit de mond van de oud-GroenLinkspoliticus en Turkijeanalist, die sinds 2009 in Istanboel woont.

Hij werkte voor een Gülenuniversiteit, die na de verijdelde coup werd gesloten en schreef kritische ­columns over de regering-Erdogan die verschenen in de kranten Zaman en Today's Zaman, spreekbuizen van de Gülenbeweging. "De ultieme sanctie zou zijn dat ze me het land uitzetten. Het zou naïef zijn om te denken dat mij dat niet kan overkomen," zei hij twee dagen eerder in deze krant. Die gevreesde nachtmerrie kwam bijna letterlijk uit.

Al een jaar is hij afhankelijk van vrienden en kennissen voor onderdak. "Gelukkig slaap ik prima. Ik had de mazzel dat ik bijna elf maanden bij een goede vriend in Utrecht kon verblijven. Daar ben ik hem eeuwig dankbaar voor. Zijn huis werd mijn basis, daar waren mijn kleren en boeken. Nu pas ik op het huis van kennissen in Den Haag. Onzekerheid over waar je moet slapen kun je er echt niet bij hebben."

Hoe voelt u zich?
"Meestal lukt het me aardig om de dingen te doen die ik moet doen. Ironisch genoeg is dat het volgen wat er in Turkije gebeurt, zodat ik daar voor de radio, tv of in een artikel verslag van kan doen als analist en Turkijecommentator. Ik kom mijn dagen hier zonder problemen door. Toch mis ik Turkije ook enorm. Mijn vrouw, onze honden en katten, de boten over de Bosporus, geuren en geluiden."

"Het zou traumatisch worden als zou blijken dat ik nooit meer terug kan, dat we alles moeten opgeven in Turkije. Zover zijn we gelukkig nog niet. Ik ben historicus en heb vaak de uitdrukking gelezen 'tussen de raderen van de geschiedenis belanden'. Daar kon ik me nooit zo veel bij voorstellen. Nu snap ik dat heel goed. Ik ben tussen de raderen van de Turkse geschiedenis terechtgekomen. Af en toe voel ik me hulpeloos. Ik heb alles al gedaan wat ik kon doen en nog steeds zit ik hier."

Wat is de reden voor uw inreisverbod?
"Ik heb nooit iets zwart op wit gekregen, maar mijn analyse en ook die van het ministerie van Buitenlandse Zaken is dat ik slachtoffer ben van de heksenjacht op iedereen die op een of andere manier in verband kan worden gebracht met de Gülenbeweging. Niet wát ik schreef in mijn columns, maar dat ze verschenen in de Gülenkranten wordt mij nagedragen."

Heeft uw boek Erdogan in een Notendop uw zaak gecompliceerd?
"Ik heb er nooit een reactie op gehad vanuit Turkije. Er is geen ophef over ontstaan. Als ze je willen pakken, beginnen regeringsgezinde kranten of websites een campagne tegen je. Het is doodgezwegen. Daar ben ik wel blij mee, want dat betekent dat wat ik nu zeg en schrijf niet wordt gebruikt om mij aan te pakken."

Past u nu zelfcensuur toe?
"Ik heb bewust besloten dat ik bij wat ik zeg of schrijf geen rekening zal houden met overwegingen als 'helpt dat me?', 'schaadt dat me?'. Anders kan ik niet meer objectief zijn. Ik moet als commentator in vrijheid kunnen zeggen of schrijven wat ik vind, anders kan ik net zo goed stoppen. De non-reactie uit Turkije op mijn Erdoganboek geeft voor mij aan dat mijn uitlatingen als analist mij niet worden nagedragen."

Hoopt u voor de kerst terug te zijn in Istanboel?
"Geen idee. Je creëert voor jezelf elke keer een moment in de toekomst waarop een besluit zou kunnen vallen. In januari liep de termijn af voor mijn aanvraag van een gezinsherenigings­visum. Dat visum kreeg ik niet. Daarna hoopte ik op een mogelijk gunstige beslissing als het referendum in april goed voor Erdogan zou aflopen. De uit de hand gelopen diplomatieke rel in maart tussen Nederland en Turkije gooide roet in het eten."

Verwacht u iets van een nieuw kabinet?
"Dan zou mijn zaak in beweging kunnen komen. Het ligt in de lijn der verwachting dat er dan gezegd wordt: we moeten met elkaar verder, we maken een herstart. Ik hoop diep van binnen dat de toenadering die ik tussen Nederland en Turkije verwacht na de bordesscène ook mij ten goede zal komen."

Lees terug: Joost Lagendijk: 'Dat het over is tussen mij en Turkije, daar wil ik niet aan'