In moderne cafés past de gokkast niet meer

Het is een uitstervend beeld. Mannen op een barkruk achter de gokkast, vaak de jas nog aan, bacootje ernaast. Uren en urenlang. Vroeger stond dan ook nog een asbak op de kast.

Voor de kroegbaas was het een goudmijn. De opbrengst van de gokautomaat - in de regel vijftig procent voor kroegeigenaar, vijftig procent voor de verhuurder van de automaat - betaalde niet zelden de huur. Twee klanten achter de kast leverden veel meer geld op dan een hele toog vol drinkende klanten. Tegen de snelheid van de fruitknop valt niet op te drinken.

Vijf soorten gin
Maar de oude buurtkroeg verdwijnt langzaam, en daarmee de fruitautomaat. Daarvoor in de plaats komen lunchtenten of cafés met een concept. Geen ossenworst meer, maar vijf soorten gin.

Neem café Engels, hoek Oosterpark en Beukenweg. Ooit een bruine kroeg met Perzische ­tapijtjes en dus ook gokkasten. Een beetje morsig op het laatst, net als de clientèle. Op die plek opende in 2013 Bar Bukowski, de volgende loot aan de boom van de Drie Wijzen uit Oost. De gokkast keerde niet terug, wel een bar van glimmende tegeltjes.

Het was niet eens een optie, zegt mede-eigenaar Riad Farhat. "Een gokkast hoort bij een ­café van vroeger. Ik vind het niet nodig, het is ook niet gezellig. Je komt naar het café om te drinken, niet om te gokken."

Nieuwe generatie
In geen van de zaken die de Drie Wijzen overnamen, en dat zijn er inmiddels een tiental, staat nog een gokkast. Je mag dat beleid noemen. Farhat: "Er is een nieuwe generatie horeca­ondernemers opgestaan en die kijken anders naar horeca en exploitatie. Zo'n kast mag dan de huur betalen, maar daar ben ik helemaal niet mee bezig."

"En het kan ook tegen je werken. Mensen die de hele tijd achter een gokkast zitten, hebben vaak gokproblemen. Die sfeer wil je niet in je kroeg hebben. Je kunt zo'n kast zo positioneren dat niemand er last van heeft, maar onze kroegen zijn niet heel groot. Dan wil je elke vierkante meter verstandig benutten."

Volgens Farhat is ook een kwestie van vraag en aanbod. "De mensen die graag gokken verdwijnen. Dan zie je ook dat gokautomaten langzaam verdwijnen. Als mijn klanten om de haverklap vragen naar een bepaald bier van de tap, zou ik gek zijn dan niet aan te schaffen. Dat geldt ook voor klanten die graag een kansspel in het café willen. Maar ik heb die vraag nog nooit gehad."

Honderdduizend gulden
Alleen in Elsa's op de Middenweg - van een partner van Farhat - staan gokautomaten. "Maar die staan daar al vijfentwintig jaar. In ­Elsa's passen ze er ook bij."

Café Hesp is een van de klassieke oude bruine kroegen van de stad, een plek waar een fruitautomaat ook zeker zou passen, maar toen Han van Beek de zaak overnam, stond één ding vast: weg met de gokkasten.

Van Beek: "Ze boden me honderdduizend gulden, voor twee kasten, alleen al voor het plaatsen. Dat was vijfentwintig jaar geleden, de ­glorietijd van het gokken. Ik moet er niet over nadenken hoeveel geld ik ben misgelopen. Zo'n kast betaalde de huur, ze konden ervan op ­vakantie en dan hielden ze nog geld over. Zeker de Random Runner, dat was goud, de Rolls-­Royce onder de gokkasten."

Maar ook Van Beek - onlangs nam hij café Leentje aan Wibautstraat over en verbouwde het tot Grand Café Lokaal, zonder gokkasten - zat niet te wachten op gokpubliek. "Je zag het in die buurtcafés. Dan stond zo'n jongen aan de bar om een briefje van 25 te wisselen, en die werd sneller geholpen dan de man die een biertje wil bestellen. Want 25 gulden heb je er in vijf minuten doorheen. Dat lukt je met bier niet."

Eigenlijk stond in het contract met de eigenaar dat hij gokautomaten moest nemen. "Ik zei: 'Ze passen niet in de zaak die ik wil.' Daar nam hij gelukkig genoegen mee."

Ooit negentig, nu twintig procent
Het is onduidelijk hoeveel gokautomaten er in de Amsterdamse horeca staan. Wel zijn landelijke cijfers bekend, want elke kast moet worden aangemeld bij de Kansspelautoriteit. Het zijn er zo'n veertigduizend, maar dan zijn die in speelhallen en casino's meegerekend. Veertig procent staat in horeca: zo'n 16.000.

Ook de terugloop ervan is lastig in cijfers rond te krijgen. De Kansspelautoriteit houdt pas enkele jaren cijfers bij, daarvoor was dat de taak van Verispect, en daarvoor weer het Nederlands Meetinstituut.

Maar globaal kan Peter Boxhoorn van Novo Gaming, één van de grootste verhuurders in Nederland en ook Amsterdam, wel zeggen: "Vroeger had negentig procent van de cafés een speelautomaat. Nu is dat nog één op de vijf cafés."

Oorzaken zijn snel benoemd. Om te beginnen natuurlijk het rookverbod. Boxhoorn: "De meeste spelers roken. En een rookhok is duur, zeker als daar ook ruimte moet zijn voor gokkasten. Nederland wil alles reguleren. Nu is het: een rookruimte is ook slecht. Zo blijven we aan de gang. Ze maken eigenlijk de horeca kapot met al die regeltjes. Een speelautomaat is een product dat in een café hoort."

Geen verbinding met internet
De regels voor een automaat in een café zijn ook strenger dan die in een speelhal of amusementscentrum. Daar is, met een inzet van twintig cent, maximaal zeventig euro verlies per uur, en de winst maximaal 2500 euro per uur.

In het café draaien de rollen van een automaat minder snel en is, ook bij een inzet van 20 cent, het verlies maximaal veertig euro per uur, en de winst maximaal tweehonderd euro. "Dat is voor spelers niet echt een aantrekkelijk spelletje," zegt Sanne Muijser van de VAN, de branche-organisatie voor exploitanten van speelautomaten.

En de speelautomaat mag dan wel passen in een klassiek bruin café, maar die worden meer en meer overgenomen door moderne kroegen en lunchrooms. Boxmeer: "Je ziet dat het langzaam uitsterft. Ik hoop het niet, want het is mijn boterham, maar in lunchrooms en luxere zaken is de gokkast niet meer gewoon."

Verbod opheffen
De branche steekt ook de hand in eigen boezem. Boxhoorn: "We missen de aansluiting met de jeugd." En Muijser. "Het aanbod van spellen is oud geworden."

Groot nadeel voor de branche is dat de automaten solitair moeten draaien, dus geen verbinding met internet mogen hebben. Een voorstel om dat verbod op te heffen, ligt bij de Tweede Kamer.

Muijser: "Het aanbod wordt dan leuker, ook voor een jonger publiek. Sportweddenschappen, of online poker, of bingo weer. Stel, je gaat samen Ajax kijken in de kroeg, en van tevoren is het mogelijk geld in te zetten op de uitslag."