Idfa-focusprogramma ‘Around Masculinity’ toont mannelijkheid in crisis

Wat het betekent om man te zijn, verandert continu. Het Idfa-focusprogramma Around Masculinity traceert de filmische verbeelding van mannelijkheid in elf klassiekers en contrasteert deze met negen nieuwe documentaires die de veranderende houding tot oude normen laten zien.

Mannelijkheid is in crisis. De traditionele rolverdeling staat steeds meer op losse schroeven door een doorzettende vrouwenemancipatie. Schandalen die door onder meer de MeToobeweging aan het licht zijn gekomen, zetten vraagtekens bij grensoverschrijdend gedrag dat in bepaalde kringen stilzwijgend werd geaccepteerd. Tegelijkertijd is er een voorzichtige opmars van mannen die make-up, jurken en zogenaamd ‘vrouwelijke’ accessoires dragen, zoals de parelketting. Het Idfa-focusprogramma Around Masculinity, bestaande uit elf klassiekers en negen nieuwe documentaires, onderzoekt wat het betekent om anno 2022 man te zijn.

In het begeleidend essay van het focusprogramma suggereert professor vrouwenstudies Anna Backman Rogers dat mannelijkheid in een crisis verkeert omdat mannelijkheid crisis ís. De meeste films in het programma gaan inderdaad over het inherent lijkende gevaar van traditionele mannelijkheid: oorlog (Innocence), zelfmoord (Gigi la Legge), huiselijk geweld (Light Falls Vertical), slacht (A Robust Heart), seksueel misbruik (The Yellow Ceiling), moord (Look What You Made Me Do).

Maar mannelijkheid is vooral in crisis, stelt Backman Rogers, omdat het geen vastomlijnd concept is, maar iets wat constant opnieuw moet worden uitgevonden. U heeft vast weleens gehoord dat mannen eeuwenlang hakken droegen. En dat de kleur voor jongensbaby’s vroeger roze was, omdat dat een zachtere, babyproof versie van het viriele rood is.

Relatie tot vrouwelijkheid

Around Masculinity toont de filmische verbeelding van mannelijkheid door de jaren heen en contrasteert dit beeld met nieuwe documentaires die een veranderende verhouding tot oude normen laten zien. Daarbij blijkt mannelijkheid vooral te bestaan in relatie tot vrouwelijkheid en hoezeer het begrip ‘man’ schatplichtig is aan het begrip ‘vrouw’. De man is niet alleen niet-vrouw, maar laat zijn mannelijkheid ook zien in relatie tot de vrouw.

In Meet Marlon Brando (1966), bijvoorbeeld, flirt de Amerikaanse acteur Marlon Brando openlijk met vrouwelijke journalisten. “Ik ben geïnteresseerd in je gezicht,” zegt hij tegen een van hen. In Gigi la Legge (2022) flirt politieagent Gigi ook in een professionele context. “Sommige dingen kunnen we denken, maar niet zeggen,” zegt hij tegen collega Paola, op wie hij een oogje heeft.

De selectie films onderzoekt mannelijkheid aan de hand van heteroseksuele mannen. Mannelijkheid, of in elk geval de vorm van mannelijkheid waarin Idfa geïnteresseerd is, lijkt het duidelijkst tot uiting te komen in relaties tussen mannen en vrouwen.

Bijvoorbeeld in de huiselijke sfeer: drie van de negen nieuwe documentaires gaan over huiselijk geweld. Deze films gaan over mannen die binnenshuis gewelddadig zijn tegen vrouwen, maar draaien allemaal op hun eigen manier de rollen van slachtoffer en dader om. In Is There a Pine on the Mountain onderzoekt filmmaker Chongyan Liu waar de gewelddadigheid van haar vriend vandaan komt. Ze filmt de ruzies in hun appartement met een verborgen camera, laat de resultaten van zijn woede-uitbarstingen zien in beelden van gebroken voorwerpen en filmt gesprekken tussen hem en zijn moeder. Voor de filmmaker is de camera een manier om de machtsverhoudingen om te draaien.

Verantwoordelijkheid nemen

In Light Falls Vertical vraagt een man filmmaker Efthymia Zymvragaki een documentaire te maken over hem en zijn gewelddadigheid. De film bestaat uit openhartige gesprekken over de gewelddaden die hij heeft gepleegd en uit scènes waarin de man zelf of een acteur zijn leven naspeelt. Zorgt de camera ervoor dat hij verantwoordelijkheid neemt voor zijn daden? Of is zijn gefilmde zelfbewustzijn een manier om die verantwoording juist te ontlopen?

In Look What You Made Me Do portretteert Coco Schrijber drie vrouwen die hun mishandelende partner hebben vermoord. In deze kille documentaire toont ze vrouwen als agressors en contrasteert ze dit met het heersende ideaal van vrouwen als passieve wezens. Tegelijkertijd legt ze de verantwoordelijkheid van de agressie bij de man. De titel van de film is een aanklacht. Zo richt de film zich tegen traditionele ideeën van mannelijkheid én vrouwelijkheid.