Hoe sla je een brug naar de wereld van jongeren?

Boulimia. Heel veel eten en dan alles uitbraken. Het is een opmerkelijke term in een discussie over maatschappelijke onrust en straatcultuur op school, maar hij valt geregeld in het gesprek met onderwijsonderzoeker en socioloog Iliass el Hadioui (1983).

El Hadioui kwam het woord jaren geleden tegen in een artikel van de Britse socioloog Jock Young.

Hij voorspelde vier plekken in Europa die gevoelig zouden zijn voor maatschappelijke onrust: Parijs, Londen, Stockholm, en jawel, Amsterdam. Het was 1999, ver voor de rellen in de Parijse banlieues (2005), de rellen in Londen (2011) en die in Stockholm (2013).

Toen El Hadioui het stuk las, was het 2005. Hij legde het weg en dacht er niet meer aan. Totdat Londen gebeurde.

Frustratie
De basis van de theorie over boulimia: onrust in grote steden ontstaat niet doordat een grote groep jongeren van migrantenafkomst minder heeft dan de rest. Nee, ze leven in een onderwijssysteem dat belooft dat ze gelijke kansen hebben. Ze opereren in een samenleving die pretendeert inclusief te zijn, die iedereen met gelijke competenties gelijke mogelijkheden biedt.

Maar de realiteit is anders. Want Karima krijgt een vmbo-advies en Anne-Fleur mag naar het vwo, terwijl ze even slim zijn. Ayoub vindt geen stage, maar Finn wel. En daar komt de boulimia bij kijken: kinderen uit arme milieus zuigen de mogelijkheden van gelijke kansen in zich op, maar botsen tegen een plafond, terwijl ze anderen wel succes zien hebben. "Ze worden uitgesloten of sluiten zichzelf uit," zegt El Hadioui. De frustratie hierover 'kotsen' ze uit: in de vorm van rellen.

Lustobject
Het is eigenlijk bijzonder dat de voorspelling van Young (inmiddels overleden) nog niet op Amsterdam van toepassing is geweest, zegt El Hadioui, verbonden aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. "Maar het is wel vijf voor twaalf," zegt hij. "We hebben een enorm probleem."

Dat het er nog niet van gekomen is, heeft ook te maken met het feit dat de stad hier anders is ingericht dan veel steden in Frankrijk. "Slotervaart is een middenklassewijk vergeleken met de banlieue in Marseille." Aan de andere kant deed hij onlangs onderzoek onder 2600 Rotterdamse jongeren.

Simpele oplossing
Tachtig van hen zeiden zich vervreemd te voelen van de Nederlandse samenleving. "Dat lijkt misschien niet veel, maar dit zijn jongeren die niet meer geloven dat ze baat hebben bij dit systeem. Dat kan leiden tot uitreizigers, rellen, zware criminaliteit."

Een simpele oplossing om de boulimia voor te zijn heeft hij niet, maar sinds zijn boek Hoe de straat de school binnendringt (2011) uitkwam, traint El Hadioui scholen om te gaan met de macho straatcultuur die veel jongeren uit wijken als Slotervaart mee naar school nemen. El Hadioui werd door zwarte scholen in de Randstad onmiddellijk in de armen gesloten.

Veel van die scholen worstelen met jongens die hun petjes ophouden tijdens de les, onderuit­gezakt hangen, vrouwen als lustobject zien, ruzies uitknokken en straattaal spreken. Allemaal typisch gedrag van de straat: hiërarchisch en masculien.

Rapsessies
De socioloog beschrijft de schoolcultuur juist als een feminiene cultuur - waarbij overleg, compromissen en regels de overhand voeren. Tussen die twee culturen ontstaat een mismatch, waardoor docenten worstelen en leerlingen uitvallen.

Uit wanhoop proberen leraren hun leerlingen toch te interesseren door een economieles te geven met voorbeelden uit de internationale drugshandel, rapsessies te houden, een 'boks' uit te delen of straattaal te spreken. Geen goed idee, volgens El Hadioui. "Daardoor nemen leerlingen school niet langer serieus."

Om scholen te helpen hield El Hadioui het niet bij een vrijblijvende analyse. Hij ontwikkelde een methode om docenten te begeleiden. Hij helpt ze met het ontwikkelen van 'spelgevoel': met humor en flexibiliteit inspelen op de leefwereld van leerlingen, zonder over te stappen naar hun straatcultuur.

Observeren
Een mooi voorbeeld zag hij onlangs op het Mundus College. Toen hij hier anderhalf jaar geleden kwam, waren er nog regelmatig vechtpartijen, overal werd straattaal gesproken, er was nauwelijks aandacht voor de leraar in de les. Nu gaat het veel beter.

El Hadioui en collega's observeerden docenten in de les. Docenten observeerden vervolgens elkaar en gaven aan de hand van een schema van minuut tot minuut feedback aan elkaar.

Nu ziet hij juist mooie voorbeelden van leraren die wel een brug weten te slaan naar de belevingswereld van leerlingen zonder zich te 'stoer' voor te doen.

"Een wiskundedocent legde uit wat een kubus is door te vragen wie thuis een parfumfles in de vorm van een kubus had. Leerlingen waren meteen gegrepen. Een andere docente bestraft haar leerlingen minder, en geeft ze complimenten. Zo komen ze in een positieve modus."

El Hadioui's methode slaat aan, hij is in gesprek met minister Jet Bussemaker om een grotere bewustwording te kweken ten aanzien van de mismatch tussen straatcultuur en school.

Een volgende Amsterdamse school staat al in de planning: het ROC van Amsterdam. Opdat de boulimia geen vat zal krijgen op de hoofdstad.

Mundus College?

Het Mundus College voor vmbo-onderwijs, dat meer dan 50 nationaliteiten heeft, heette tot 2014 Nova College en stond toen synoniem voor problemen.

De gemeente bemoeide zich vanaf 2010 met de school. In 2011 werd Felix Rottenberg aangesteld om te helpen. Hij haakte af omdat hij het niet eens was met de koers.

Directeur Dyane Brummelhuis zette een intensieve verandering in. De school investeerde in docenten en betrok het team van Iliass el Hadioui. Zo verloor de school het predicaat 'zwak' van de Onderwijsinspectie. Het aantal incidenten daalde van 1300 naar 300.

Verder zette het Mundus in op buitenschoolse activiteiten. Het programma Mundus & More biedt na school workshops als kickboksen, mindfulness, koken, pianoles of vloggen. El Hadioui: "Cruciaal om jongeren zelfreflectie en eigenwaarde mee te geven."