Het jaar van de bonnetjes is afgesloten

Uit het Parool-archief, 31 december 2005

AMSTERDAM - Het jaar 2005 zal niet de geschiedenis ingaan als het gelukkigste van de Amsterdamse politiek. Op 20 april vatte een wakkere verslaggever de onomwonden conclusie samen van een uitgelekt rapport van de gemeentelijke accountantsdienst Acam: in de gemeenteraad zou op grote schaal worden gesjoemeld met de vergoedingen die de fracties krijgen voor hun politieke werk. Het belastinggeld werd gebruikt voor extra salarissen, etentjes en drank of was simpelweg onvindbaar. De 'bonnetjesaffaire' was geboren.

''Ik kon het niet geloven, '' zegt Wil Codrington, gemeenteraadslid voor GroenLinks en destijds voorzitter van het presidium van de gemeenteraad. ''Ik dacht de hele tijd: dit kán gewoon niet waar zijn. Als je kijkt hoe streng we zelf zijn als het gaat om burgers, bedrijven of wethouders. We vinden het heel normaal om die zich tot op de laatste cent te laten verantwoorden. ''
Het was wel waar.

Inmiddels is de rook weer een beetje opgetrokken, maar de affaire was er deze zomer niet minder verwoestend om. Van de negen partijen in de Amsterdamse gemeenteraad bleken er vijf te hebben gesjoemeld. De Groningse hoogleraar staatsrecht Douwe Jan Elzinga, ingeschakeld om de zaak tot op de bodem uit te zoeken, sprak in juli zelfs over ' etikettenzwendel en schijnconstructies'. Over ' handelen in strijd met de gemeentewet'.

Eind september werd de rekening opgemaakt. De VVD en het CDA moesten respectievelijk 23.084 en 43.946 euro terugbetalen wegens ten onrechte uitgekeerde ' onkostenvergoedingen', feitelijk extra salarissen. De SP werd aangeslagen voor 65.733 euro, omdat de partij in 2002 zijn volledige budget had overgemaakt aan het landelijk hoofdkwartier, zonder dat duidelijk kon worden gemaakt of het geld ook in Amsterdam was uitgegeven.

Leefbaar Amsterdam van vader en zoon Henk Bakker moest 15.339 euro terugbetalen, geld dat ten onrechte was uitgegeven aan onder meer kostuums voor duoraadsleden en voor het inhuren van een advocaat in een privérechtszaak. Dat Leefbaar Amsterdam ook nog eens ruim veertigduizend euro uitgaf aan de huur van een opslagloods naast meubelhal ' Henk en Bep' kon volgens de geldende regels niet worden bestraft.

Gonny van Oudenallen, enig gemeenteraadslid van Mokum Mobiel, werd aangeslagen voor het topbedrag van 69.782 euro. Voor tal van uitgaven kon haar partij geen bonnen overleggen, terwijl ook nog eens forse bedragen waren betaald aan het bedrijf Dreams Come True van Van Oudenallen voor het leveren van adviezen aan zichzelf.

Codrington: ''Ik heb er met grote ogen naar zitten kijken. Wij bleken onze eigen fractiebudgetten, drie jaar na dato, niet eens te kunnen verantwoorden. Geen partij die op tijd zijn spullen had ingeleverd. En dan het gemak waarmee daarover werd gesproken. ' Het komt volgende week wel. Of anders is volgende maand ook goed'. ''

Frits Huffnagel, VVD-wethouder van Financiën, was de eerste die het loodje legde. Hij was niet alleen ' vergeten' belasting te betalen, maar bleek zichzelf twee jaar lang als fractievoorzitter duizend euro in de maand extra te hebben laten betalen. Zijn eigen partij dacht de zaak met excuses te kunnen afdoen, maar de PvdA nam daarmee geen genoegen. Een politicus die zich ongestraft een bedrag met de omvang van een uitkering laat toestoppen, dat wensten de sociaal-democraten niet aan de kiezers uit te leggen.

Huffnagel hield de eer daarop aan zichzelf. ''Het is eigenlijk te gek voor woorden dat de PvdA zo'n grote rol heeft moeten spelen bij het aftreden, '' zegt Asscher nu. ''Dat had de VVD zelf moeten doen. Gelukkig heeft Huffnagel de zaak uiteindelijk snel en correct afgehandeld. ''

Die reageert laconiek: ''Zonder vertrouwen van de gemeenteraad kun je als wethouder nu eenmaal niet meer functioneren. '' Maar nog altijd vindt hij dat hij ten onrechte heeft geboet. ''Wij hebben meteen opening van zaken gegeven toen we erachter kwamen dat we iets fout hadden gedaan met die vergoeding. ''

Bovendien stelt Huffnagel: ''De voormalige fractievoorzitter van de PvdA, Tjalling Halbertsma, is nog eens bij ons komen informeren naar die extra vergoeding. Voor zichzelf had hij het niet nodig, maar er waren plannen om de vice-fractievoorzitter Charlotte Riem Vis een extraatje te betalen. De PvdA heeft dat uiteindelijk niet gedaan, omdat het fractiebestuur tegen was, maar geheimzinnig werd er bepaald niet over gedaan. ''

Harde klappen vielen er, na de afgang van de VVD, bij het CDA. Terwijl de fractie zweeg over de extra vergoedingen die de raadsleden van die partij zichzelf hadden uitbetaald, greep het partijbestuur keihard in. Fractievoorzitter Lucy Spee kreeg op haar vakantieadres te horen dat zij kon inrukken, de andere raadsleden hoefden niet meer te rekenen op herverkiezing. In Zuidoost gaf oud-fractievoorzitter Hans Res zijn baan als stadsdeelbestuurder na aanhoudende kritiek op.

Zelfreinigend vermogen noemden ze het bij het CDA. Maar ondanks de complimenten die de partij mocht ontvangen voor het strenge optreden, praat men liever niet meer over deze gitzwarte periode.

''Ik had de keuze tussen napalm gooien of eruit stappen, '' zegt oud-raadslid Jeroen de Graaf, tevens assistent van minister Aart Jan de Geus. ''Misschien was terugvechten gelukt, maar dan had ik het CDA beschadigd. Het begon ook terug te slaan op De Geus. Die kreeg vervelende vragen over zijn assistent. Verder wil ik die hele periode zo snel mogelijk vergeten. ''

Het CDA is inmiddels vrijwel geheel vernieuwd, hetgeen niet gezegd kan worden van de SP, Leefbaar Amsterdam en Mokum Mobiel. De drie fracties vechten tot op de dag van vandaag het oordeel aan dat de gemeenteraad over hun misstappen velde.

''Ik wens niet te worden vergeleken met de anderen, '' zegt fractievoorzitter Remine Alberts van de SP. ''Wij hebben geen geld uitgegeven aan zaken waarvoor het niet bedoeld was. We hebben het alleen verkeerd opgeschreven. In 2003 hebben we dat hersteld en op die boekhouding is dan ook niets aan te merken. ''

Henk Bakker jr. van Leefbaar Amsterdam: ''Regels zijn regels. Maar ze hebben ons nooit verteld wat wel en niet mag. Ik snap nog steeds niet waarom wij geen advocaat mochten inhuren. Het was een privézaak, zeggen ze. Maar als raadslid moet je toch kunnen rekenen op bescherming? ''

Gonny van Oudenallen van Mokum Mobiel zwijgt, zoals H.F.M Koster - haar echte naam, waaronder ze onlangs een boze brief in de krant geplaatst kreeg - altijd zwijgt als het haar uitkomt. Wie binnen haar partij kritiek heeft, kan rekenen op royement.

''Je kunt het hoogkomisch vinden wat die mevrouw heeft gedaan,''zegt hoogleraar Elzinga. ''Je kunt je ook afvragen of hier niet het strafrecht van toepassing is. Net zoals bij Leefbaar Amsterdam, waar het geld is gebruikt voor een partijpand, waarvan het nog maar de vraag is of het een partijpand is. Foute informatie geven mag niet volgens de wet. ''

Verbaasd is hij echter vooral over de stilte rond de SP. Niet alleen in Amsterdam - ' de creatiefste stad van het land' - werden gemeentelijke subsidies doorgesluisd naar het hoofdkantoor. Elzinga: ''Het is elders nergens opgepakt. Die verplicht-vrijwillige afdrachten blijven mij zeer bevreemden. ''

Codrington heeft intussen meer dan genoeg van de affaire. ''Ik heb de banden teruggezien van het raadsdebat over de affaire. Je schaamt je kapot. Partijen als de SP, Leefbaar en Mokum Mobiel blijven maar draaien. Ik stel me dan voor: wat zal een burger hiervan vinden? Op straat krijg je te horen: ' Hoor jij ook bij dat zootje?' De schade die een paar partijen op deze manier aanrichten aan het aanzien van de hele politiek, is immens. ''

Tja, het aanzien van de politiek, waar politicus Wil Codrington het over heeft. In maart gaat Amsterdam naar de stembus voor een nieuwe gemeenteraad. Vlak na de zomer bleek volgens een peiling van onderzoeksbureau O&S een kwart van de kiezers negatiever te zijn gaan denken over de VVD en het CDA en zo'n vijftien procent over de PvdA en GroenLinks, die in de affaire juist niets is verweten.

''De meeste hoofdrolspelers zijn vertrokken, '' zegt onderzoeker Jeroen Slot. ''Ik verwacht niet direct effecten in de verkiezingen. Niemand die het in zijn hoofd haalt om er een verkiezingsthema van te maken. ''

''Veruit de meeste partijen hebben de boel uiteindelijk netjes op tafel gelegd, '' zegt hoogleraar Douwe Jan Elzinga. ''Men heeft het boetekleed aangetrokken en nieuwe regels opgesteld. Dat was al met al een adequate reactie. ''

''Mensen beseffen heus wel dat politici geen robots zijn, '' zegt Frits Huffnagel. ''Als je je fouten maar toegeeft en herstelt. Ik heb 20.000 euro terugbetaald. ''

Vreemd genoeg laat hetzelfde onderzoek van O&S zien dat het kiezerspotentieel van Leefbaar Amsterdam en Mokum Mobiel door de bonnetjesaffaire juist is toegenomen. ''Sommige mensen zien hun gedrag als verzet tegen de 'graaiers en plucheplakkers', '' zegt Slot. ''Zonder in de gaten te hebben dat deze partijen juist zelf misbruik hebben gemaakt van belastinggeld.

Henk Bakker jr. van Leefbaar Amsterdam lacht. ''De mensen weten heus wel dat wij die paar rotcenten niet nodig hebben. Als je echt wil frauderen, moet je het goed doen, zodat je de rest van je leven op je rug kunt liggen. '' (MARCEL WIEGMAN)