'Geluk is niet alleen maar de afwezigheid van problemen'

Welke studie zal je volgen? Welk huis zal je kopen? Neem je nog een stukje chocola? Geluk neem je misschien wel mee in al je keuzes. Gelukkig zijn is een mooi streven in het leven, maar hoe je dat precies bereikt, is voor iedereen anders, zegt Meike Bartels.

Als biologisch psycholoog onderzoekt ze welke factoren bijdragen aan geluk, bestudeert ze de genetische aanleg ervan en werkt ze aan een op geluk gerichte behandelmethode.

Laten we eerst duidelijk krijgen: wat is geluk?
"Dat is waarschijnlijk direct de moeilijkste vraag. Er is ook niet echt een antwoord op. Het fascinerende is dat iedereen het gevoel van geluk kent, maar dat er verschillende definities van gegeven worden. Als wetenschapper kun je er heel lang over discussiëren en er je hele leven onderzoek naar doen, maar ik heb gekozen voor een pragmatische aanpak."

"Ik definieer het als een positief gevoel waarbij je je goed voelt en goed functioneert. Eigenlijk weet iedereen wat ik daarmee bedoel. Vervolgens kijk ik naar de verschillen in geluksbeleving tussen mensen."

Wat bepaalt of iemand gelukkig is?
"Geluk wordt voor iedereen door andere factoren bepaald. Maar er zijn wel een paar zaken te benoemen die met geluk samenhangen. Zo laten studies bijvoorbeeld zien dat mensen die niet roken gemiddeld gelukkiger zijn dan mensen die wel roken. Mensen met een koophuis zijn gemiddeld gelukkiger dan mensen met een huurhuis en een vaste baan draagt ook bij aan geluk. Dit zijn maar een paar voorbeelden."

"Let wel, het gaat hier altijd om gemiddelden. Als groep scoren de niet-rokers hoger op de geluksschaal dan de rokers. Dat betekent helemaal niet dat elke roker ongelukkiger is dan elke niet-roker. Al die factoren hangen natuurlijk ook weer met elkaar samen en geen van de verbanden kunnen we causaal noemen."

"Maar wat we wel zien is dat geluk iets opzichzelfstaands is. Het is niet alleen maar de afwezigheid van problemen. Zelfs mensen met een depressie kennen momenten van geluk."

Hoe meet u geluk?
"In onze studies maken we veel gebruik van vragenlijsten. Op die vragenlijsten informeren we naar het geluksgevoel, kwaliteit van leven en tevredenheid in het leven. We vragen dan bewust naar het gevoel. Hoe gelukkig voel jij je?"

"Vervolgens kan ik kijken naar factoren die bijdragen aan dat gevoel. En zo'n factor zal nooit voor iedereen gelden, maar het kan wel dat bepaalde dingen gemiddeld belangrijker zijn voor een subgroep. Denk bijvoorbeeld aan mannen versus vrouwen, of ouderen versus jongeren."

Iedereen vult zo'n lijst toch anders in? Het kan zijn dat u en ik exact even gelukkig zijn, maar ik ben wat bescheidener en geef het een zeven, en u bent wat positiever van aard en geeft het een negen.
"Dat is de meetfout die je hebt met vragenlijsten, inderdaad. Mensen uiten ook wel eens twijfels over het gebruik van vragenlijsten, maar zolang er geen alternatief is om gevoel te meten, is het de beste manier. Er zijn voor geluk geen biologische parameters, zoals hormonen, bekend."

"Voor stress is wel zo'n biologische parameter bekend: bij stress maak je cortisol aan. Dat kunnen we meten, maar dan nog is het lastig om gevoel te koppelen aan een fysieke toestand. Als je mensen vraagt naar hun gevoel en hun cortisolniveau meet, vind je zeker niet altijd het verwachte verband."

"Want als je stress voelt, wil dat nog niet zeggen dat jouw lichaam in stressstand gaat. Sommige mensen zijn hier gewoon wat gevoeliger voor, of er juist meer aan gewend. Dus zelfs als we de biologische parameters van geluk zouden kennen, levert dat nog geen waterdichte methode."

Zijn er factoren die universeel belangrijk zijn voor het geluk van mensen?
"Ja, die zijn zeker wel aan te wijzen. Wat bijvoorbeeld heel belangrijk is, is dat je het gevoel hebt dat je ertoe doet voor iemand. Je hebt een sociale relatie nodig met iemand."

"De één heeft een echtgenoot, kinderen en honderd vrienden over de hele wereld, de ander is alleenstaand en heeft één goede vriend. Dat maakt niet zo veel uit. Als je maar het gevoel hebt dat je waarde toevoegt aan iemands leven."

"Een tweede factor is het gevoel hebben dat je zeggenschap over je eigen leven hebt. Sommige mensen, neem de leiders van machtige landen, willen heel veel zeggenschap. Andere mensen zijn graag volgzaam, maar ze moeten ergens wel het gevoel hebben dat ze iets te kiezen hebben."

"Als derde is vertrouwen erg belangrijk. Een omgeving waarin je niemand kunt vertrouwen is funest. Dat zie je terug in gebieden waar corruptie aan de orde van de dag is. Dat geeft angst. Als je globaal naar geluk kijkt, dan zie je duidelijk de brandhaarden van de wereld terug. Gelukkig hebben we hier in Nederland niet zo veel mee te maken."