Een Oscar kan niet uitblijven voor '12 Years a Slave' (****)

In 1807 verbood het Amerikaanse Congres de import van slaven, maar de slavenhandel werd niet beëindigd. De in New York als vrij man geboren Solomon Northup ondervond de gevolgen aan den lijve: in 1841 werd hij in Washington door twee oplichters bedwelmd en aan een slavenhandelaar verkocht.

Tot de essentie teruggebracht
Beroofd van zijn vrijheid en identiteit zuchtte hij twaalf jaar onder het juk van slavendrijvers in Louisiana. Zijn echtgenote en kinderen wisten niet wat er met hem was gebeurd. Dat wij dat wel weten, is te danken aan Northups keuze zijn relaas na zijn bevrijding publiek te maken. Met het in 1853 gepubliceerde 'Twelve years a slave' droeg hij bij aan de Amerikaanse bewustwording over de slavernijpraktijk, waarbij zijn ontberingen universeel invoelbaar werden doordat hij 33 jaar als vrij man leefde alvorens te worden geknecht.

Met zijn verfilming van het boek doet Steve McQueen hetzelfde: met een beheerste aanpak, zonder effectbejag of vals sentiment, maakt hij de lijdensweg van Northup de onze. Na 'Hunger' (2008) en 'Shame' (2011) slaat de Brit met zijn derde speelfilm een nieuwe weg in: '12 years a slave' is zijn meest toegankelijke film, en de eerste waarvoor hij niet het scenario schreef. Northups relaas werd door de Amerikaanse roman- en scenarioschrijver John Ridley ('U turn', 'Three kings') vakkundig tot de essentie teruggebracht, waarbij het archaïsche taalgebruik behouden bleef.

Buitenissige praktijk
In de vormgeving, kostumering en locaties streefden de makers eveneens naar historische accuratesse, waardoor de film volkomen authentiek overkomt. Het weerspiegelt de aandacht voor ogenschijnlijk triviale details in Northups boek en vergroot de impact van zijn lijdensweg: slavernij is in deze wereld geen buitenissige praktijk, maar de motor die het agrarische kapitalisme in de zuidelijke Amerikaanse staten mogelijk maakt.

In de sterkste, meest verontrustende scènes koppelt de film de gruwelen aan het banale. Een moeder wordt door een handelaar achteloos van haar kinderen gescheiden om de verkoop te bevorderen, en wanneer Northup opgeknoopt uren op zijn tenen balanceert om niet te stikken, gaat het leven achter hem door alsof er niets aan de hand is. De slavendrijvers zijn geen eenduidige boemannen.

Beestachtige aanpak
Northups eerste eigenaar is een relatief verlichte geest, die zijn intelligentie, eruditie en vioolspel op waarde schat, en slaven bij het zondagsgebed verwelkomt. Diens door Michael Fassbender vertolkte opvolger gebruikt de Bijbel om zijn beestachtige aanpak te rechtvaardigen, maar worstelt dermate met zijn rol, de fles en een verziekt huwelijk dat hij door een abject systeem besmet lijkt te zijn.

Dat aspect wordt benoemd door Brad Pitt, die zich als Canadese timmerman tegen de slavernij keert en een sleutelrol bij Northups bevrijding vervult. Pitts late verschijning in een bijrol doet de film geen goed, want de aanwezigheid van een ster verstoort de zorgvuldige opbouw en het overtuigend gereconstrueerde tijdsbeeld.

'12 years a slave' kan echter bogen op een voortreffelijke hoofdrol van Chiwetel Ejiofor, die met zijn expressieve gezicht en genuanceerde spel voortdurend de juiste snaar raakt en Northups ontberingen overtuigend invoelbaar maakt. Een Oscar kan niet uitblijven.