Een college over grap en macht

'Welkom, dames en heren, bij het THCH-Paroolcollege, vandaag gaat professor Theodor Holman ons college geven over de grap. Professor, de driehonderd woorden zijn aan u."

"Dank u wel, mijnheer Holman. Een grap bestaat bij de gratie van het doorbreken van een taboe, zoals Freud al wist in zijn Der Witz und seine Beziehung zum Unbewußten (1905, De grap en hoe die samenhangt met het onbewuste). Er is een taboe en wanneer je dat doorbreekt, kan dat om te lachen zijn. Voel je je machteloos, vernederd, bedreigd, ben je agressief, seksueel geladen, etc., etc., dan kan een grap die gevoelens bagatelliseren, waarmee nog niets is gezegd over de kwaliteit van de grap.

Anders gezegd: een grap heeft de bedoeling om macht te ontkrachten. Maak je grappen ten koste van iemand - en een grap gaat meestal ten koste van iemand, zelfs bij zelfspot - dan doe je dat omdat je die al dan niet terecht macht toedicht.

Er bestaan smakeloze grappen. Niet iedereen is even hoogstaand en niet iedereen wil dezelfde taboes doorbreken. Als een groep mensen zingt: 'Daar moet een piemel in', dan bedoelen ze dat als grap. De groep die het zingt moet er zelf om lachen. Ze beseffen dat ze een taboe doorbreken. Ze willen de macht van een overheidsdienares kapotmaken. Je kunt alles van die grap vinden maar nogmaals: het is een grap, en daarom zou het niet strafbaar moeten zijn.

Een grap wordt gevaarlijk als een grappenmaker zijn best doet om een grap 'waarheid' te laten worden. Als een dokter werkelijk bedoelt: 'Mevrouw, legt u uw kleren maar op de mijne,' dan is die dokter strafbaar. Een grap maakt gebruik en misbruik van alles wat de taal hem biedt: ironie, hyperbolen, sarcasme, etc. etc.

Een grap is nimmer de waarheid, of waar.

Daarom maakte Peter R. de Vries zich belachelijk toen hij stelde dat wat men over Erdogan zei (jongenshoertje, geitenneuker) bezijden de waarheid was. Natuurlijk was dat zo! Als men een grap waarheid wil laten zijn - kom, we steken onze piemel er echt in! - wordt het tijd dat de politie ingrijpt.

Maar grappen die duidelijk als grap bedoeld zijn, moet je grappen laten. De tragiek van een grap is, dat de meeste van zijn soortgenoten niet om te lachen zijn. Grappen lijken wat dat betreft op mensen.